De kritische theorie was een door Hegel, Marx, Nietzsche, Weber en Freud geïnspireerde sociologisch-filosofische analyse van de burgerlijk-kapitalistische samenleving, die o.a. door vertegenwoordigers van de Frankfurter Schule werd gebezigd. De theorie legde de nadruk op de culturele factoren in de ideologie van het kapitalisme. Doelstelling was niet alleen het geven van een verklaring voor de werkelijkheid, maar ook het veranderen van de werkelijkheid. De term kritische theorie verwees naar het essay, “Traditionelle und kritische Theorie”, van Max Horkheimer uit 1937. “Eigenzinnigheid, werk en geschiedenis” was een sleutelwerk binnen de Kritische Theorie.

Op geheel eigen wijze verbonden Oskar Negt en Alexander Kluge in hun superieur, progressief, Duits denken, de klassieke thema’s van de Frankfurter Schule met het postmodern denken van o.a. Foucault en Deleuze. Een onthullende en verhelderende verzameling inzichten, verrassende ontdekkingen, ideeën, argumenten en verbeeldingen. Bij hun ontwerp van een nieuw mensbeeld trokken de auteurs door tal van disciplines, van biologie, sociologie en filosofie, tot politieke economie en natuurkunde. De ontleende inzichten combineerden ze op een eigenzinnige wijze. Ze brachten nl. geen schotten aan tussen begripsvorming en waarnemingen, of tussen wetenschap en literatuur.

Oskar Negt en Alexander Kluge vormden een productieve denkmachine die nu eens wild associatief opereerde, dan weer secuur argumenteerde. Hun werkwijze verklaart de ongewone opbouw van dit boek. De hoofdlijnen in het betoog werden onderbroken door foto’s en afbeeldingen, figuren, kaders met aparte reflecties, voorbeelden uit de actualiteit en miniatuurverhalen. Het resultaat was een ambitieus en caleidoscopisch werk vol originele en boeiende theorieën, verhalen en voorbeelden, van de Griekse mythologie, tot de sprookjes van de gebroeders Grimm. Dit meesterwerk was en bleef bovendien een originele kennismaking vanuit een bijzonder intellectuele invalshoek, met o.a. Adorno, Freud, Hegel, Horckheimer, Kant en Marx.

Oskar Negt (1934) en Alexander Kluge (1932) waren en zijn in Duitsland alom gerespecteerde denkers en publieke intellectuelen. Negt is emeritus hoogleraar sociologie aan de Leibniz Universiteit in Hannover en een van de meest vooraanstaande sociale wetenschappers van Duitsland.  Hij studeerde rechten en filosofie aan de Universiteit van Göttingen en de Universiteit van Frankfurt am Main als student van Theodor Adorno, en was assistent van Jürgen Habermas aan de Universität Frankfurt. Negt bleef vooral bekend vanwege zijn langlopende samenwerking met de regisseur en beeldend kunstenaar, Alexander Kluge. Als academicus maakte hij naam binnen de domeinen van het vormingswerk, de sociale filosofie en de arbeidssociologie.

Alexander Kluge (1932) studeerde geschiedenis, rechten en muziek aan de Universiteit van Marburg en de Johann Wolfgang Goethe Universiteit van Frankfurt am Main. Hij behaalde zijn doctoraat in de rechten in 1956. Tijdens zijn studie in Frankfurt, raakte hij bevriend met de filosoof, Theodor W. Adorno, die lesgaf aan het Institute for Social Research of Frankfurter Schule. Kluge werd juridisch adviseur voor het Instituut en begon in deze periode met het schrijven van verhalen.

Op voorstel van Adorno, begon hij ook met film, en in 1958, stelde Adorno hem voor aan de beroemde, Duitse regisseur, Fritz Lang, voor wie Kluge als assistent ging werken bij het maken van de film, “Der Tiger von Eschnapur”. Deze film was gebaseerd op de roman, “Das Indische Grabmal”, van Langs echtgenote, de Duitse scenarioschrijver, romanschrijver, filmregisseur en actrice, Thea von Harbou (1888-1954), die ook “Metropolis” schreef. Daarna ontpopte Kluge zich vanaf de jaren ’60, tot een van de tenoren van de Nieuwe Duitse Cinema. Vanaf de jaren ’80, legde hij zich met succes toe op het maken van documentaires en tv-programma’s en kreeg ook zijn literair werk steeds meer bijval.

Samen schreven Negt en Kluge meerdere boeken, waarvan “Geschichte und Eigensinn” (1981),  ongetwijfeld het belangrijkste was. Dit werk vormde nl. de missing link tussen de Frankfurter Schule, de “Théorie française” en postmarxisme.  “Théorie française” verscheen vanaf de jaren ’60, aan Franse universiteiten en vanaf de jaren ’70, aan Amerikaanse universiteiten. Vanaf de jaren ’80, had het bijzonder veel bijval aan de Amerikaanse afdeling Letteren (geesteswetenschappen), waar het bijdroeg aan de opkomst van culturele studies, genderstudies en postkoloniale studies. Bekende, oorspronkelijke vertegenwoordigers waren o.a. Louis Althusser, Jean Baudrillard, Simone de Beauvoir, Hélène Cixous, Gilles Deleuze, Jacques Derrida, Michel Foucault, Félix Guattari, Luce Irigaray, Julia Kristeva, Jacques Lacan, Claude Lévi-Strauss en Jean-François Lyotard. “Geschichte und Eigensinn” werd vertaald door Gertjan Schuiling, Frans Berkers en Rudi Laermans. Voor de Nederlandse editie maakten de samenstellers en vertalers, in samenspraak met de auteurs, een keuze uit het Duits origineel. Zo ontstond dit nieuw, opzichzelfstaand, grandioos boek in 3 uitgebreide delen/hoofdstukken, “Eigenzinnigheid van menselijke vermogens”, “Arbeidsvermogens als subject van de geschiedenis”, en “Werken aan samenhang als autonomie”.  Niet te missen!

Oskar Negt, Alexander Kluge Eigenzinnigheid, werk en geschiedenis Over menselijke vermogens  528 blz. geïllustreerd Boom uitgevers Amsterdam ISBN 9789024439676