De Weense pianist Paul Wittgenstein (1887-1961) verloor in 1914 zijn rechterarm aan het front. Hij zette door met een ongelooflijke volharding. Pianist Folke Nauta (1973) verloor onlangs het gebruik van zijn rechterhand door focale dystonie. Folke volgde het spoor van Paul Wittgenstein. Hij traceerde een schat aan verborgen kamermuziek voor piano linkerhand uit de bibliotheek van Wittgenstein en bracht die naar de klarinettist Lars Wouters van den Oudenweijer en het Prisma String Trio. Deze vijf musici maakten een gedurfd plan voor twee dubbelalbums, 21 concerten, vier nieuwe composities en een podcast documentaire. Een buitengewoon verhaal over ellende, strijd en artistieke triomf.

Veel te lang was de bibliotheek van Paul Wittgenstein ontoegankelijk. De pianist was in 1961 overleden, maar zijn weduwe, Hilde Schania (1915–2001), hield de monumentale deuren van hun landhuis stevig gesloten. Elke musicoloog wist dat er een schatkamer in verborgen was. Pas bij haar overlijden in 2001, werd de bibliotheek opengesteld voor het publiek. De eerste bezoekers moeten zich gevoeld hebben als archeologen die een 19-eeuwse wereld betraden. Tussen de partituren van Beethoven en een haarlok van Brahms ontdekten ze nl. een stapel kamermuziek, speciaal gecomponeerd voor de eenarmige pianist. Veel werken waren in de jaren twintig en dertig door hem in première gespeeld maar waren sindsdien verwaarloosd.

Eindelijk is nu de gelegenheid aangebroken om Wittgensteins hele kamermuziekerfenis terug te brengen naar de plek waar het thuishoort, het concertpodium. Nauta spoorde de originele manuscripten op in Oostenrijkse en Engelse archieven, die nog steeds de aantekeningen van Wittgenstein bevatten. De kwintetformatie van piano, klarinet en strijktrio bleek een consistent kenmerk van Wittgensteins kamermuziekerfenis.

Deze dubbel cd bevat werk van Ernest Walker, Josef Labor, Hans Gál en Franz Schmidt. Ernest Walker (1870-1949) was een in India geboren Engelse componist en schrijver over muziek, evenals een pianist, organist en leraar. Hans Gál (1890-1987) was een joods-Oostenrijkse componist, pedagoog, musicoloog en auteur, die in 1938 naar het Verenigd Koninkrijk emigreerde.

De Oostenrijkse pianist, organist en componist Josef Labor (1842-1924) was een invloedrijke muziekleraar en vriend van veel muzikale sleutelfiguren in Wenen. Labor werd geboren in Hořovice in Bohemen als zoon van een beheerder van ijzerfabrieken, en zijn vrouw Josefa Wallner, afkomstig uit een artsenfamilie. Toen hij drie jaar oud was, werd hij blind vanwege de pokken. Labor ging naar het Blindeninstituut in Wenen en het Konservatorium der Gesellschaft der Musikfreunde, waar hij compositie studeerde bij Simon Sechter, (de leraar van Bruckner), en piano bij Eduard Pickhert. Hij toerde als pianist door Europa en geraakte bevriend met koning Georg V van Hannover, die ook blind was. Georg benoemde hem in 1865 tot Hof pianist (Königlichen Kammerpianisten des Hannoveranischen Hofes). Het jaar daarop vestigden de twee mannen zich in Wenen, (de koning in exil), waar Labor orgel- en pianoles gaf. In 1904 ontving Labor de titel Kaiserlich und Königlich Hoforganist en is daarom vandaag het best bekend om zijn orgelwerken. Labor had interesse in oude muziek en schreef bv. continuo-partijen voor de sonates van Heinrich Biber.

Labor was de pianoleraar van veel opmerkelijke muzikale persoonlijkheden, onder wie Alma Mahler/Schindler, Paul Wittgenstein en Arnold Schoenberg. Alma Schindler studeerde 6 jaar bij Labor, beginnend toen ze 14 was, en haar dagboeken bevatten talloze verwijzingen naar haar gewaardeerde leraar. Labor was buitengewoon dicht bij de familie van Paul Wittgenstein. Hij woonde vele muzikale avonden in het Wittgenstein-huis bij met Weense en andere musici zoals Johannes Brahms, Clara Schumann, Gustav Mahler, Bruno Walter en Richard Strauss. Toen Wittgenstein zijn rechterarm verloor in de Eerste Wereldoorlog, was Josef Labor de eerste persoon die hij vroeg om een stuk voor piano-linkerhand te componeren. Wittgenstein gaf later werken voor de linkerhand in opdracht aan andere componisten, onder wie Richard Strauss (Parergon, op.73, 1925 en Panathenäenzug, op.74, 1927), Korngold (Pianoconcert in C, op.17, 1923), Benjamin Britten (Diversions, 1940) en Sergej Prokofjev, die in 1931, naar aanleiding van dat verzoek, zijn Vierde pianoconcerto (voor de linkerhand) op. 53 componeerde.

Franz Schmidt (1874-1939), niet te verwarren met zijn tijdgenoot, de Franse componist Florent Schmitt, was ooit bekend door zijn opera “Notre Dame” (1904) naar Victor Hugo en door zijn oratorium “Das Buch mit sieben Siegeln” (1937) naar de Openbaring of Apocalyps van Johannes. Op deze cd valt weliswaar één van zijn opvallende kamermuziekwerken te ontdekken. De pianist, cellist en componist Franz Schmidt, kreeg onderricht in de klavierwerken van Bach door zijn moeder. Hij studeerde korte tijd piano bij Theodor Leschetizky, verhuisde naar Wenen, en studeerde daar compositie bij Robert Fuchs, cello bij Ferdinand Hellmesberger en theorie bij…Anton Bruckner!

Hij werd cellist bij de Weense staatsopera, waar hij tot 1914 speelde, vaak o.l.v. Mahler. Schmidt was ook een veelgevraagd kamermusicus en speelde in het door Oskar Adler opgericht Strijkkwartet. In 1914 werd Schmidt professor aan de Wiener Musikakademie (de huidige Universität für Musik und darstellende Kunst Wien). In 1925 werd hij directeur van deze academie, en van 1927 tot 1931 was hij tevens de rector. Als leraar piano, cello, contrapunt en compositie leidde hij talrijke musici, dirigenten en componisten op die later beroemd werden, onder wie de pianist Friedrich Wührer en Alfred Rosé, de zoon van Arnold Rosé, de legendarische oprichter van het “Rosé Quartet”, concertmeester van de Wiener Philharmoniker. Het Kwintet is één van de drie kwintetten die Schmidt componeerde voor enkel de linkerhand aan de piano. Schmidt componeerde dit enorm kamermuziekwerk (het duurt meer dan een uur!), in 1939 (voor piano linkerhand, klarinet, viool, altviool en cello), speciaal voor Paul Wittgenstein Daarnaast componeerde Schmidt voor Paul Wittgenstein ook nog een Toccata, Variaties op een thema van Beethoven en een Pianoconcerto, alle drie voor “linke Hand allein”.

Het Kwintet wordt gekenmerkt door een verrassend licht en charmant allegro moderato als eerste beweging, waarop een fel contrasterend, quasi atonaal intermezzo voor piano solo (enkel linkerhand) volgt. Na een enigmatisch scherzo, volgt een elegisch adagio met een enigszins Hongaars elan, en met een al dan niet bewuste verwijzing van de Serenade voor Strijkers uit 1880 van Tsjaikofski. De finale bestaat uit dartele tot virtuoze variaties op een lieflijk thema uit het Klarinetkwintet, op. 11 uit 1901 van Josef Labor, de leraar van Paul Wittgenstein (foto). Wittgenstein prees Josef Labor nl. als één van ’de zes werkelijk grote componisten’, samen met Mozart, Haydn, Beethoven, Schubert en Brahms. De uitvoerders zijn Folke Nauta, linkerhand piano, Lars Wouters van den Oudenweijer, klarinet en het Prisma String Trio (Janneke van Prooijen, viool, Elisabeth Smalt, altviool en Michiel Weidner, cello). Niet te missen!

Tracklist:

Ernest Walker Variations on an Original Theme (1933)

Josef Labor Sonate no. 3 in E major (1916)

Hans Gál Quartet in A major (1926)

Franz Schmidt Quintet in A major (1938)

Left Hand Legacy Vol. 1  Chamber music written for Paul Wittgenstein Folke Nauta Piano Left Hand Lars Wouters van den Oudenweijer Clarinet Prisma String Trio 2 cd Cobra records COBRA 0087