Ontdek op deze alweer bijzondere cd van het Richter ensemble, 3 strijkkwartetten van Anton Webern, afgewisseld met de 14 fuga’s uit “Die Kunst der Fuge” BWV 1080 van J. S. Bach.
Bachs “Die Kunst der Fuga” is het laatste compleet meesterwerk, vermoedelijk gecomponeerd tussen 1740 en 1742. Bach componeerde nl. tussen 1742 en 1750, tijdens de laatste acht à negen jaar van zijn leven, gecompliceerde contrapuntwerken, de Goldbergvariaties (1742), het Musicalisches Opfer (1747), de Canonischen Veränderungen über Von Himmel Hoch (1747) en Die Kunst der Fuge (1745-1749). Bachs “Die kunst der Fuge” is, door de grote verscheidenheid aan thematisch materiaal, even intiem in uitvoering als wetenschappelijk van aard. Het was de samenvatting van de glorieuze tradities van zowel compositietechniek als uitvoeringspraktijk.
“Die Kunst der Fuge” was zowel het contrapuntisch opus magnum van Johann Sebastian Bach als zijn laatst compleet en voltooid werk. Het werd vermoedelijk gecomponeerd tussen 1745 en 1749. Volgens het titelblad luidde de oorspronkelijke titel eigenlijk, “Die Kunst der fuga”, met gebruik van het Latijns of Italiaans woord fuga i.p.v. het Duits woord, “Fuge”, zoals in de twee gedrukte edities van 1751 en 1752. Voor de wetenschappelijke benadering van Bach is dit detail belangrijk voor Bach en de numerologie. Gematria, een vorm van numerologie, is nl. een geheime leer die woorden in getallen omzet om daarmee verborgen verbanden te ontdekken.
In de “Gematria Bachiana” speelt het getal 14 een belangrijke rol. De optelling van de cijfers die corresponderen met de letters B-A-C-H (2-1-3-8) in de volgorde van het alfabet), maakt samen 14. De letters J-S-B-A-C-H (9-18-2-1-3-8), vormen samen 41, het spiegelbeeld van 14. De letters van Bachs volledige naam, J-O-H-A-N-N-S-E-B-A-S-T-I-A-N-B-A-C-H, zijn de nummers 9-14-8-1-13-13-18-5-2-1-18-19-9-1-13-2-1-3-8 in het alfabet. De optelling van deze cijfers levert, 158 op. De alfabetische volgorde van de 15 letters van D-I-E-K-U-N-S-T-D-E-R-F-U-G-A, met de a i.p.v. de e in “Fuga”, corresponderen met de cijfers (4-9-5-10-20-13-18-19-4-5-17-6-20-7-1). De som van deze 15 cijfers is, 158. De som van de afzonderlijke cijfers van het getal 158, 1, 5 en 8=14. Dit is het getal dat overeenstemt met de som van de cijfers van de vier letters, BACH, (2-1-3 en 8) = 14.
“Die Kunst der Fuga” (KdF), in de vorm en de volgorde in het Berlijns handschrift, heeft alles van een voltooid werk. Het bevat 14 fuga’s en canons, alle gebaseerd op een enkel, origineel thema, als basis van het ganse werk, waarbij de contrapuntische perfectie van de individuele stukken, toenemen qua moeilijkheidsgraad. De enkelvoudige fuga’s (simplex rectus), contrafuga’s, fuga’s met meer thema’s (a tre en a quattro soggetti), spiegelfuga’s (inversus) en de 2 canons, zijn in de gedrukte versie met de gebruikelijke Latijnse en Italiaanse namen aangeduid, per Augmentationem (in contrario motu) en Dimininutionem (met het thema in verdubbelde en gehalveerde nootwaarden), in contrario motu (in tegengestelde beweging), contrappunto simplice inversus en contrappunto duplici (rectus en inversus) (omgekeerd in spiegelbeeld), en in Fuga en Canon alla Ottava, alla Decima of Duodecima, waarbij de volgende stem een octaaf plus decime of duodecime inzet.
Bachs zoon Carl Philipp Emanuel schreef na het overlijden van zijn vader in het manuscript bij de laatste fuga, “Über dieser Fuge, wo der Nahme B.A.C.H. im Contrasubject angebracht worden, ist der Verfasser gestorben.” In 1751 werd het werk postuum gepubliceerd met een heruitgave in 1752 met een uitgebreide inleiding van Friedrich Wilhelm Marpurg (1718-1795). Ook Marpurg vermeldde de plotselinge dood als oorzaak van het niet afronden van het werk. De vraag is of het onvoltooid werk door overmacht niet is afgerond of dat het onvoltooid is overgeleverd, mede doordat het zowel na Bachs dood uit de nagelaten manuscripten en gecorrigeerde delen moest worden samengevoegd en is gerangschikt door drukkers. Volgens Christoph Wolff waren er goede argumenten om te betogen dat Bach het werk, al dan niet in schetsvorm, wel degelijk heeft afgerond.
Naast de fuga’s van Bach, ontdekt u op deze cd Fünf Sätze für Streichquartett (1909), op. 5, Sechs Bagatellen für Streichquartett (1911), op. 9 en Streichquartett (1936–1938), in drei Sätzen op. 28 van Anton Webern (1883-1945) Naast Weberns jeugdwerken, die nog geen opusnummer hadden, waren zijn Opus 1 en 2, een Passacaglia voor orkest en “Entflieht auf Leichten Känen”, nog tonale werken. Na composities in de vrije atonaliteit, waren vanaf op. 17 (1925), zijn werken dodecafonisch. Webern componeerde zijn 5 bewegingen of “5 Sätze”, (Heftig Bewegt, Sehr Langsam, Sehr Lebhaft, Sehr Langsam en In Zarter Bewegung) voor Strijkkwartet op. 5 in 1909. In 1929, arrangeerde hij de bewegingen voor strijkorkest.
De kwaliteiten die Anton Webern herkende en vereerde in de muziek van Bach, behoorden ook tot zijn eigen compositorische principes. De transformationele grammatica van het serialisme in Weberns strijkkwartetten, volgde bijna logischerwijze op de muzikale semantiek van Bach. Voor de uitvoering van Bachs fuga’s, die elke concrete instrumentale realisatie overstegen, werd het strijkkwartet uitgebreid met het klavecimbel in de Contrapuntus V, VII, X en XIII, en met een violone in de Contrapunctus V, VII en XII. Het ensemble gebruikt hier daarenboven twee verschillende stemmingen, een “barokke” stemming (415) voor Bach en een stemming die iets lager is dan de moderne stemming (432) voor Webern. Om de structuur van Bachs werk naar voor te brengen, werden de fuga’s gegroepeerd in Stretto fuga’s, Dubbel en Triple fuga’s en spiegelfuga’s. Deze prismatische constructie zorgt voor de verbintenis tussen het sonoor contrapuntisch universum van Bach en dat van Webern.
Het Richter Ensemble speelt muziek uit de 17de -tot en met de 20ste eeuw uitsluitend op darmsnaren. Het wendt de historische uitvoeringspraktijk aan om het gevoel voor de ontwikkeling van de muzikale taal door de eeuwen heen aan te scherpen. Hierdoor is daarenboven de toegang tot deze werken minder een uitdaging voor de niet-professionele luisteraar. Deze benadering bevat een heel ander klankpalet en onthult een romantische taal en nuances die vaak over het hoofd worden gezien door strijkkwartet ensembles met metalen snaren. Het Richter ensemble is o.a. hartstochtelijk toegewijd aan de muziek van de Tweede Weense School en heeft op basis van zijn onderzoek besloten om de perceptie van deze muziek in een nieuwe richting te sturen, op het pad van herontdekking. Niet alleen omwille van zijn moderniteit, maar ook van zijn connecties met het verleden. Daarom zijn de musici een project gestart om de volledige werken voor strijkkwartet van de Tweede Weense School op te nemen, deze in een historische context te plaatsen en ze te combineren met ongebruikelijke werken van andere componisten. Hun eerste productie heette “Wien 1905-1910” en bevatte Weberns “Langsamer Satz”, Schönbergs Strijkkwartet nr. 2 met mezzosopraan (Mireille Lebel), zoals oorspronkelijk bedoeld, en Bergs Strijkkwartet op. 3. De uitvoerders zijn Rodolfo Richter en Rebecca Huber, viool en altviool, David Wish, altviool en Jennifer Morsches, cello. Paolo Zuccheri, violone en James Johnstone, klavecimbel.
Webern Bach Complete Published String Quartets The Art of Fugue Richter ensemble cd Passacaille PAS1129