De kerkleraar Augustinus stelde Orpheus gelijk met Christus, omdat deze laatste ook afdaalde in het dodenrijk en er ook uit verrees. De populariteit van de teksten van de antieke dichter Horatius in de middeleeuwen blijkt ook uit opgetekende melodieën in diverse bronnen. Het ensemble Per-Sonat o.l.v. Sabine Lutzenberger, 5 vocale solisten van wie er drie zichzelf begeleiden op een middeleeuws tokkelinstrument, heeft voor deze heel bijzondere cd, enkele Karolingische melodieën op de oude odes van Horatius gereconstrueerd en deze naast gregoriaanse gezangen geplaatst. Muziek waarin Christus / Orpheus als overwinnaar van de dood verschijnt.
Orpheus was in staat om de goden, mensen en wilde dieren te bedriegen met zijn lied en zelfs stenen te verzachten – zijn oude legendarische figuur werd een mythe. Ook in de middeleeuwen komen we deze mythe tegen, op het einde van de 9de eeuw wordt de functie van polyfone muziek voor het eerst beschreven in het beroemd handboek Musica enchiriadis. Het laatste, negentiende hoofdstuk van Musica enchiriadis vertelt nl. de legende van Orpheus. De auteur koos Orpheus als model voor zijn leerlingen. De populariteit van de teksten van de oude dichter Horatius in de middeleeuwen blijkt ook uit opgenomen melodieën, die in verschillende bronnen met neume tekens werden opgeschreven.
Musica enchiriadis is een anonieme muzikale verhandeling uit de 9de eeuw. Het is de eerste bewaard gebleven poging om een systeem van regels op te zetten voor polyfonie in de westerse kunstmuziek. De verhandeling werd ooit toegeschreven aan Hucbald , maar dit wordt niet langer geaccepteerd. Sommige historici schreven het ooit toe aan Odo van Cluny (879-942). Het is ook toegeschreven aan de abt Hoger (overleden in 906), abt van Kloster Werden. Deze muziektheoretische verhandeling, samen met zijn begeleidende tekst, Scolica enchiriadis, werd op grote schaal verspreid in middeleeuwse manuscripten, vaak in samenwerking met Boëthius’ ‘De institutione musica’. Het bestaat uit negentien hoofdstukken, de eerste negen zijn gewijd aan notatie, modi en eenstemmig gregoriaans.
De Scolica enchiriadis is geschreven als een tripartiete dialoog, en ondanks dat het een commentaar is op de Musica enchiriadis, is het bijna drie keer zo lang. Veel van de theorie die in de verhandeling wordt besproken, is schatplichtig aan de opvattingen van Augustinus over muziek, vooral de bevestigingen van het belang van wiskunde voor muziek als verwante disciplines van het quadrivium. Latere secties zijn sterk gebaseerd op de muziektheorie van Boëthius en Cassiodorus, twee vroegmiddeleeuwse auteurs wiens werken over muziek, honderden jaren na hun dood veel werden gelezen en verspreid. De verhandeling maakt gebruik van het monochord intervalrelaties verklaren. De verhandeling bespreekt ook zangtechniek, versiering van gregoriaans en polyfonie in de stijl van organum.
De hoofdstukken 10-18 gaan over polyfone muziek. De auteur laat hier zien hoe intervallen van medeklinkers moeten worden gebruikt om het type vroegmiddeleeuwse polyfone muziek genaamd organum te componeren of te improviseren, een vroege stijl van noot-tegen-noot polyfonie waarvan verschillende voorbeelden in de verhandeling zijn opgenomen. De notatie die wordt gebruikt in Musica enchiriadis; de toonladder bestaat uit vier tetrachorden, de symbolen die de noten aangeven, worden geroteerd en gespiegeld, afhankelijk van de tetrachorden. Een moderne transcriptie van de noten staat hieronder. De toonladder die in het werk wordt gebruikt, is gebaseerd op een systeem van tetrachorden, en lijkt uitsluitend te zijn gemaakt voor gebruik in het werk zelf, in plaats van ontleend aan de feitelijke muziekpraktijk.
De toonladder die in het werk wordt gebruikt, die is gebaseerd op een systeem van tetrachorden, lijkt uitsluitend te zijn gemaakt voor gebruik in het werk zelf en niet uit de feitelijke muziekpraktijk. De verhandeling gebruikt ook een zeer zeldzaam notatiesysteem, bekend als de Daseiaanse notatie. Deze notatie heeft een aantal cijfers die negentig graden zijn gedraaid om verschillende toonhoogtes weer te geven.
Het woord “dasia” is afgeleid van het Griekse daseia , dat verwijst naar ‘ruw ademen’ aan het begin van een woord in gesproken prosodie. De Scolica enchiriadis merkt ook op dat sommige melodieën ‘sneller’ gezongen moeten worden (celerius), andere ‘langzamer’ (morosius). De melodieën werden op deze cd gegroepeerd rond 6 thema’s, “Oreophone. The most beautiful of voices”, “Abstieg in das Totenreich. Descent into the realm of death“, “Klagelieder“, “Horaz“, “Aufstieg aus der Dunkelheit. Rise from the darkness“, en ”Der Klang der Kithara“. De uitvoerders zijn Christine Mothes en Sarah Mariko Newman, zang, Hanna Marti, zang, middeleeuwse harp en lier, Marc Lewon, zang, Karolingische cithara en citole, en Sabine Lutzenberger, zang en directie.
Het ensemble Per-Sonat o.l.v. Sabine Lutzenberger heeft de middeleeuwse melodieën gereconstrueerd tot Horace’s oeroude odes en plaatst ze tegenover gregoriaanse gezangen waarin Christus/Orpheus de overwinnaar van de dood is. Sommige gezangen worden met meerdere stemmen vertolkt volgens de regels van Musica enchiriadis. Karolingische cithara en citole evenals middeleeuwse harp en lier worden toegevoegd om de zang te begeleiden, waardoor een klankbeeld ontstaat van de Karolingische periode waaruit de echo van Orpheus tot in onze tijd weerklinkt.
Sabine Lutzenberger is een internationaal bekende vertolkster van oude muziek. Haar repertoire reikt van de vroege middeleeuwen via de renaissance tot barokmuziek. Daarnaast ontpopte ze zich als vertolker van verschillende composities van avant-gardemuziek. Het Per-Sonat-ensemble, opgericht in 2008, door Sabine Lutzenberger, heeft zich toegelegd op het onderzoeken van de muziek van de middeleeuwen en de renaissance uit verschillende culturen en deze dichter bij een in kunst geïnteresseerd publiek te brengen. Per-Sonat maakt gastoptredens op nationale en internationale podia zoals Oude Muziek Utrecht, Laus Polyphoniae Antwerpen, Oude -muziekfestival Stockholm, Wunderkammer Trieste, Voix et Route Romane Via Medieval, internationaal Muziek- en Dansfestival Granada, Dagen Oude Muziek Regensburg en RheinVocal.
Tracklist:
-Oreophone . The most beautiful of voices :
Sicut fuit Jonas in ventre (Organum, Musica enchiriadis, 9. Jahrhundert)
Aurea personet lira (Anonymus, 11. Jahrhundert)
Alleluia – Adorabo at templum (Organum, Winchester Tropar, ca. 1000)
-Abstieg in das Totenreich . Descent into the realm of death :
Omorstampie (Marc Lewon)
Popule meus (Impropterium, Kloster Einsiedeln, 11. Jahrhundert)
Ne avertas faciem tuam (Graduall, Kloster St. Gallen, 9. Jahrhundert)
Alleluia – Ave Maria (Organum, Winchester Tropar, ca. 1000)
-Klagelieder . Lamentations :
Pastor cum traheret
Sic te diva potens Cypri (Horaz, Anonymus, 11. & 9. Jahrhundert)
Dolorum solatium (Planctus David, Petrus Abelardus 1079-1142)
Stantipes Dolorum solatium (Marc Lewon)
-Horaz. Horace (65-8 v. Chr.) :
Donec gratus
Albi ne doleas
O fons Bandusiae (Horaz, Anonymus, 10. & 11. Jahrhundert)
Aurestampie (Marc Lewon)
-Aufstieg aus der Dunkelheit . Rise from the darkness :
Christus resurgens (Organum, Musica enchiriadis, 9. Jahrhundert)
Alleluia – Surrexit domino (Organum, Winchester Tropar, ca. 1000)
O mors (Organum, Musica enchiriadis, 9. Jahrhundert)
-Der lang der Kithara . The soundof the kithara :
Miserarum est (Horaz, Anonymus, 11. Jahrhundert)
Orpheus’s Echo A Carolingian Soundscape Per-Sonat Sabine Lutzenberger cd SWR 2 Christophorus CHR77469