Als eenzame wandelaar liet Léon Spilliaert (1881-1946) zich in Oostende, geparfumeerd met “Brise d’Ostende”, het parfum ontworpen door zijn vader, begeesteren door de desolate en onheilspellende verlatenheid van de zeedijk. Zijn nachtelijke wandelingen, de fascinatie voor ruimtewerking en de expressie van oneindigheid, lagen aan de grondslag van de talrijke dijkzichten en vreemde marines, die hij tussen 1907 en 1909 creëerde en waarmee hij een unieke, formele vernieuwing inluidde. Ontdek hem en zijn werk in “Kursaal en zeedijk”, een uitgave in de prachtige reeks, “Phoebus Focus”.
The Phoebus Foundation werd naar het voorbeeld van culturele stichtingen als het J. Paul Getty Museum in Los Angeles en de Frick Collection in New York, opgericht om de toekomst te verzekeren van de magistrale verzameling die begon als de privécollectie van de Belgische miljardair, ondernemer, politicus en kunstverzamelaar, Fernand Huts (1950) en zijn echtgenote, Karine Van den Heuvel (1955). Naast het organiseren van tentoonstellingen, geeft The Phoebus Foundation vaak werken in bruikleen aan musea in binnen- en buitenland.
In september 2017, is de Foundation gestart met “Phoebus Focus”, een reeks hoogstaande, wetenschappelijke publicaties, waarin pareltjes uit de collectie in de schijnwerpers worden geplaatst. Hierbij wordt voor elke nieuwe uitgave beroep gedaan op kunsthistorici die gespecialiseerd zijn in het betreffend thema, en het verhaal op een boeiende en toegankelijke manier vertellen. De eerste Phoebus Focus uitgave had als titel, “Sint-Lukas schildert de Madonna – Het verhaal van een bijzonder motief”. “Kursaal en zeedijk” van Anne Adriaens-Pannier, is reeds het 32ste volume in die schitterende reeks.
Tegen het einde van de 19de eeuw was België één van de meest geïndustrialiseerde landen ter wereld. Vooral het noorden van het land, Vlaanderen, waar bossen met fabrieksschoorstenen, stinkende rook uitstootten en arbeiders samengepropt zaten in smerige sloppenwijken. Geen wonder dat kunstenaars als Emile Claus in zijn Villa Zonneschijn in Astene, Valerius De Saedeleer, George Minne en Gustave Van de Woestyne, na de periode van het realisme, de Scholen van Tervuren, Dendermonde en Kalmthout, Les XX en La Libre Esthétique, in hun zeegezichten, alledaagse taferelen en portretten, veelal van familieleden en vrienden, droomden van een andere wereld, van Vlaanderen zoals het vroeger was, ongecompliceerd en ongerept.
De echo’s van dat verloren Elysium vonden ze in vergeten boerendorpen en in hun verbeelding. Het gevoel van iets dat verloren en verdwenen was, drong ook door in de werken van James Ensor, Rik Wouters en Léon Spilliaert. Slechts twee plekken ter wereld had hun burleske humor, kleurrijke romantiek en gedempte melancholie kunnen produceren, ‘le plat pays’ en…de grijze Noordzee.
Léon Spilliaert, de bijzondere kunstenaar uit Oostende aan de Belgische Noordzee, is bekend van zijn geheimzinnige strand- en dijkgezichten, zijn fascinatie voor huis, tuin- en keukenvoorwerpen, zoals een kamerplant of een teil, en vooral van zijn bizarre zelfportretten. Anne Adriaens-Pannier is meer dan een half leven begaan met het werk van Spilliaert en kent de familie van de kunstenaar goed. “Met zijn dochter, Madeleine heb ik meer dan 80 gesprekken gevoerd”.
“Spilliaert was geen schilder. Hij was een tekenaar”, vertelt Anne Adriaens-Pannier. “Zijn werk is intimistisch; je moet de tijd nemen om het te ontdekken. Als je dichtbij komt kijken, ontdek je heel wat. Met een fijn penseel en Oost-Indische inkt kon hij een droomwereld scheppen, met nu en dan wat kleuraccenten, en dat was het! Daarom werd hij ook niet geapprecieerd in zijn tijd…” “Kursaal en Zeedijk” is een bijzondere kennismaking met zijn werk.
Spilliaert maakte litho’s (steendrukken) bij het theaterwerk van Maurice Maeterlinck, de Nobelprijswinnaar literatuur, maar, Spilliaert had met nog meer auteurs een band. “De dichter Emile Verhaeren was zijn grote mentor”, vertelt curator Adriaens-Pannier nog, en ook de Oostenrijkse schrijver, Stefan Zweig bestelde na zijn verblijf in Oostende, vier werken van Spilliaert”. “Kursaal en Zeedijk” bevat tal van treffende foto’s van het Oostende van toen en kleurfoto’s van Spilliaerts werk. Deze zijn telkens voorzien van teksten die haast nog een literaire-poëtische dimensie toevoegen aan het reeds zo literair-symbolistisch werk en de vreemde realiteit van Léon Spilliaert. Niet te missen!
Anne Adriaens-Pannier (1951) was van 1974 tot 2011, conservator en departementshoofd van de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België in Brussel. Ze beheerde de verzameling werken op papier van het Museum Moderne Kunst en organiseerde talrijke monografische en thematische tentoonstellingen. In 1989, vatte ze haar onderzoek naar het leven en werk van Léon Spilliaert aan en in 2003, promoveerde ze met een proefschrift over deze kunstenaar aan de Universiteit Gent. Hieruit vloeiden talrijke publicaties en het voorbereidend werk voor haar catalogue raisonné over Spilliaert voort. In 2006 verscheen onder meer de monografie “Léon Spilliaert, de bezielde blik” (foto), die vertaald werd in het Engels (Léon Spilliaert, from the Depths of the Soul, 2019).
Als bestuurder was ze verbonden aan de Stichting Walter Leblanc (2011-2015) en het Museum Art & Marges, beide in Brussel, en als voorzitter leidde ze de Stichting Luc Peire in Knokke (2012-2018). Sinds 2012 staat ze aan het hoofd van het Fonds Jos Knaepen van de Koning Boudewijnstichting en sinds 2015 van de Aankoopcommissie Erfgoedfonds van de Stichting. Vanaf 2016 tot 2021 was ze artistiek directeur van Het Spilliaert Huis in Oostende en organiseerde ze er acht thematische tentoonstellingen.
In 2020, was ze de curator van de retrospectieve tentoonstelling over Spilliaert in de Londense Royal Academy en het Parijse Musée d’Orsay, maar ook in 2023, plaatst ze Spilliaert in de kijker. Niet alleen in deze Phoebus Focus maar ook met een overzichtstentoonstelling in de Fondation de l’Hermitage in Lausanne (foto), en in oktober, samen met Bettina Zeman, met een dialoogtentoonstelling, “George Minne und Léon Spilliaert – Vorreiter! Vom Symbolismus zum Expressionismus“, waarin werken van de schilder gecombineerd worden met die van de Vlaamse beeldhouwer, George Minne in het Clemens Sels Museum in Neuss nabij Düsseldorf. Daarnaast werkt ze aan een nieuwe publicatie, de geannoteerde briefwisseling van en naar Spilliaert, gekoppeld aan een uitgebreide biografie.
Anne Adriaens-Pannier Phoebus Focus XXXII: Kursaal en zeedijk Léon Spilliaert (1881-1946) en atmosferische eenzaamheid bij de zee 112 bladz. geïllustreerd uitg. Hannibal Books ISBN 978 94 6466 644 1
https://www.stretto.be/2017/04/16/de-leon-spilliaert-van-de-muziek/
https://www.stretto.be/2020/01/20/vernieling-en-wederopbouw-oostende-1944-1958/