Om de pracht van kerkelijke kunst te moderniseren, stichtten Felix Timmermans, Ernest Van der Hallen, de bezieler van het Algemeen Katholiek Vlaams Studentenverbond, en de architect en kunstschilder, Flor Van Reeth, in 1924, in het begijnhof in Lier, “De Pelgrim”. Deze beweging, die ijverde voor een wederopleving van de Vlaamse cultuur op basis van christelijke en humanitaire waarden, organiseerde in 1927, een eerste grote tentoonstelling in de Antwerpse Stadsfeestzaal. Inspirator was de Vlaamse schrijver en Jezuïet,  Léonce Reypens (1884-1972), de medestichter van het Antwerps Ruusbroec genootschap.

Met het trauma van de Eerste Wereldoorlog nog vers in het geheugen, streefden de leden van “De Pelgrim” naar een eigentijdse verdieping van het christelijke geloofsleven en een grotere verbondenheid. Vaak knoopten ze aan bij de internationale avant-garde, die na het failliet van de burgerlijke maatschappij, een nieuwe wereld wilde vormgeven. Maar evengoed, en tegelijkertijd, toonden geestelijke en artistieke rolmodellen uit vervlogen tijden, van Ruusbroec en Franciscus tot Bruegel en de Vlaamse primitieven, hun de weg naar verinnerlijking en naar de wortels van hun Vlaams zelfbewustzijn. Want, zoals vele andere cultuurkritische stemmen, maakten de bezielers van “De Pelgrim” zich zorgen over waartoe de doorgedreven modernisering zou leiden.

Bij de eerste twaalf leden – pelgrims – waren schilders, architecten, dichters, schrijvers, muzikanten, ontwerpers en theatermakers, o. a. Renaat Veremans, Gerard Walschap, Frans Delbeke (de hoofdredacteur van het katholiek weekblad “Het Vlaamsche Land” van August van Cauwelaert), Herman Deckers, dom Gregorius de Wit (een benedictijner monnik van de abdij Keizersberg in Leuven), Dirk Vansina (de redacteur van het literair-cultureel tijdschrift, “Dietsche Warande en Belfort”) en Anton van de Velde (de regisseur van o.a. het massaspektakel ‘Heilig-Bloedspel’ in Brugge).  Andere bekende leden waren Albert Servaes, Huib Hoste, René Demedts en Marnix Gijsen.

“De Pelgrim” streefde naar gemeenschapskunst en trachtte moderniteit en geloof te verenigen. Van 1924 tot 1931, nodigden zij de hele geloofsgemeenschap uit voor ‘een pelgrimage naar het innerlijke’. Die zoektocht kreeg concreet vorm in een gelijknamig tijdschrift en in twee tentoonstellingen in 1927 en 1930 in Antwerpen.  “De Pelgrim” was een momentum van hoop en vernieuwing voor katholieke Vlaamse schrijvers, kunstenaars en architecten. Door een podium te bieden voor lezingen, literatuur, toneel, muziek, beeldende kunst, architectuur en toegepaste kunst bouwde “De Pelgrim” aan een hernieuwd en performant kunst- en cultuurlandschap. Op die manier wilden ze een dam opwerpen tegen de vervlakking van de oprukkende massacultuur, die zij omschreven als een F-drievuldigheid: film, foxtrot en football.

De magnifieke Boodschapkapel in het Heilig Hartinstituut in Heverlee (foto’s), ontworpen door Flor Van Reeth(1884-1975), kan trouwens beschouwd worden als de belangrijkste realisatie van de Pelgrimbeweging. Bij dit groots project deed Flor Van Reeth beroep op de glazenier Eugeen Yoors, de edelsmid Rie Haan, en de kunstschilders, Albert Servaes en Paul Joostens.

Na het mislukken van de tweede tentoonstelling in 1930, heerste echter onvrede binnen de groep. Ondanks pogingen van Timmermans de groep terug bij elkaar te brengen, in een klein gezelschap, kwam de beweging niet meer van de grond. In 1931 eindigde het broederschap. In bijzonder interessante teksten van Matthijs de Ridder, Rajesh Heynickx, Ewald Peters en Dennis Van Mol, herontdekt u in het boek, het (internationaal) netwerk van “De Pelgrim” en de religieuze gemeenschapskunst van het interbellum.

De tentoonstelling “De Pelgrim” in het prentenkabinet van het KMSKA (Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen), in het kader van het Antwerps stadsfestival “Barokke Influencers”,  vertelt met schilderijen, tekeningen en documenten, het verhaal van de kunstenaarsvereniging “De Pelgrim” en focust op haar gelovige dimensie. Barokke Influencers is een initiatief van de Stichting Jezuïetenerfgoed, opgericht door UCSIA en Universiteit Antwerpen. Deze stichting van openbaar nut legt zich toe op de wetenschappelijke en maatschappelijke valorisatie van het roerend materieel erfgoed van de jezuïeten in Antwerpen en daarbuiten.

“Barokke Influencers” onderzoekt hoe internationaal en verregaand die ontwikkeling was, hoe ze tot in de 20^ste eeuw heeft doorgewerkt en wat de erfenis van de barok vandaag betekent in onze superdiverse samenleving. UCSIA verzorgt de coördinatie van het stadsfestival, de Universiteit Antwerpen treedt op als co-organisator, en de intendant van het stadsfestival is Harold Polis (1970) (foto), de gewezen uitgever van De Bezige Bij, ex redacteur van Nijgh & Van Ditmar, en medeoprichter en uitgever van Uitgeverij Polis, een onderdeel van Pelckmans Uitgevers.

Waar: KMSKA – Prentenkabinet

Datum: 27.05.2023 – 03.09.2023

Adres: Laatsnijdersstraat 2 – 2000 Antwerpen

Website:https://kmska.be/nl

De Pelgrim  Kunst en zingeving in een onttoverde wereld (1924-1931) 168 bladz. geïllustreerd uitg. Hannibal Books ISBN 978 94 6466 626 7