In 1688 bracht de jezuïetenschool Louis-le-Grand een levendige versie van het oudtestamentische verhaal over de noodlottige, versmeltende liefde tussen David en Jonathas en de onvermijdelijke confrontatie tussen hun legers. Hun diepe vriendschap – Bijbelse liefde – leidde echter tot de dood van Jonathas in de armen van de zegevierende David. De intense emotie die dit meesterwerk uitstraalt, wordt nog versterkt door de opzwepende leiding en barokke visie van Gaétan Jarry.
Opera was in de loop van de 17de eeuw, zowel bij het hof als bij het muziekminnend, aristocratisch publiek, heel populair geworden in Parijs. In 1669, werd zelfs aan de koning toestemming gevraagd tot de oprichting van een speciale, voor opera geschikte schouwburg. Deze kreeg officieel de naam Académie d’Opéra en werd in 1671 geopend. De eerste stukken die werden opgevoerd waren van Robert Cambert en Perrin. Maar Perrin moest naar de gevangenis vanwege een schuldprobleem en Cambert kreeg al spoedig concurrentie van Lully, die in 1672 privileges van Perrin overnam en van de koning toestemming kreeg tot de oprichting van de overkoepelende “Académie Royale de Musique”, waarvan hij de directeur werd. In 1673 nam hij ook de privileges van Cambert over en kwam de koninklijke schouwburg volledig onder zijn beheer.
Een Tragédie lyrique (een gezongen tragedie) of Tragédie mise en musique was het belangrijkste operagenre aan het Franse hof van de 17de-en 18de eeuw. Het genre werd door Lully uit elementen van de Franse tragedie, het komedieballet, het ballet de cour en de Italiaanse opera ontwikkeld en werd stilistisch voortgezet door Rameau. Een tragédie lyrique bestond uit een allegorische proloog, die meestal betrekking had op actuele politieke gebeurtenissen of op gebeurtenissen aan het hof, en de eigenlijke tragédie, bestaande uit vijf bedrijven. De onderwerpen kwamen meestal uit de Griekse en Romeinse mythologie. Belangrijke bestanddelen van de Tragédie lyrique waren de korte, syllabisch gezongen aria’s en duetten, de declamatorische monologen en de vele intermezzi met dans en pantomime. De eerste Lyrische tragedies van Lully waren “Cadmus et Hermione” (1673), “Alceste” (1674), “Thésée” (1675) en “Atys” (1676). Was een Tragédie lyrique gebaseerd op een Bijbels gegeven, zoals Charpentiers “David & Jonathas”, sprak men van een Tragédie biblique.
Marc-Antoine Charpentier (ca.1643-1704) was een leerling van Giacomo Carissimi in Rome. Na zijn terugkeer in Parijs werd hij privé-componist van Marie de Guise (tot haar dood in 1688). Later componeerde hij voor de Comédie Française, waar hij samenwerkte met Molière. Rond 1688 werd Charpentier maître de musique van het collège Louis-le-Grand en in 1698 kapelmeester van de Sainte-Chapelle. Hij componeerde 7 opera’s, wel 13 pastorales, musique de scène, comédies-ballets, in de beginjaren ’70 van de 17de eeuw, voor Molière (bij “La Comtesse d’Escarbagnas”, “Le Mariage forcé” en “Le Malade imaginaire”), interludes, musique religieuse (o.a. 11 Missen) en pièces instrumentales. Over zijn instrumentale muziek is relatief weinig bekend. Lange tijd leek het er zelfs op alsof Charpentier uitsluitend religieuze muziek had gecomponeerd.
Hoewel Marc-Antoine Charpentier het grootste deel van zijn carrière doorbracht zonder toegang te hebben tot de Opera, waar Lully het koninklijke voorrecht had, was hij niettemin in staat om onder zeer specifieke voorwaarden een lyrisch meesterwerk te creëren. In februari 1688, presenteerde het Collège Louis Le Grand, in de beste traditie van de theatrale, muzikale en choreografische praktijk van de jezuïeten, zijn lyrische tragedie “David et Jonathas”, een opera in vijf bedrijven op een libretto van pater François Bretonneau. David et Jonathas werd voor het eerst opgevoerd in combinatie met een gesproken drama in het Latijn, “Saul”, van pater Étienne Chamillard (1656-1730). Het werk van Charpentier was door de dramatische kracht van het libretto en de intense emotie van de muziek, zo succesvol dat het in 1706, 1715 en 1741 werd hernomen in andere jezuïetencolleges.
Jonathan, in de Hebreeuwse Bijbel de oudste zoon van Saul, de eerste koning van Israël, was in het leger van Saul een belangrijk legeraanvoerder. Jonathan raakte later bevriend met Sauls aangewezen opvolger, David. Toen er een conflict ontstond tussen Saul en David, koos Jonathan in het geheim partij voor David en redde daarmee het leven van David. Jonathan kwam echter samen met Saul en zijn broers Abinadab en Malkisua, om het leven bij een oorlog tegen de Filistijnen.
In de Proloog bezoekt Saul vermomd, de “Pythoness” (de heks van Endor in de Bijbel) om de uitkomst van zijn aanstaande strijd tegen de Filistijnen te vernemen. De Pythones wekt de geest op van de profeet Samuel, die voorspelt dat Saul alles zal verliezen: zijn kinderen, zijn vrienden en zijn kroon.
In de eerste akte is David verbannen door de jaloerse Saul en heeft zijn toevlucht gezocht bij de Filistijnen. Hij keert na een overwinning terug naar het Filistijnse kamp. Een koor van krijgers, herders en gevangenen die hij heeft bevrijd, zingt zijn lof. David wenst alleen dat, wat er ook gebeurt, zijn beste vriend Jonathan (Sauls zoon) gespaard blijft. De Filistijnse koning vertelt David dat er een wapenstilstand is gesloten tussen de Filistijnen en Saul om te bespreken of er vrede of oorlog zal komen.
Tijdens de wapenstilstand in de 2de akte, zoeken David en Jonathan elkaar op. De Israëlitische generaal Joabel is jaloers op David en daagt hem uit tot een tweegevecht, wat David weigert. Joabel smeedt een complot tegen hem en besluit Saul te vertellen dat de voorgestelde vrede slechts een list van David is. Joabel overtuigt gemakkelijk de jaloerse Saul dat David zijn ondergang beraamt. Saul beschuldigt David van verraad en hij wordt gedwongen te vertrekken (3de akte).
In de 4de akte besluit Saul te vechten tegen de Filistijnen en David te vernietigen. De twee legers, aangewakkerd door Joabel, staan ook te popelen om oorlog te voeren. David neemt met tegenzin afscheid van Jonathan en belooft dat hij er alles aan zal doen om hem en zijn vader te redden. In de laatste akte is de strijd gestreden die Saul verliest. Jonathan is dodelijk gewond en sterft in Davids armen.
Coproductie Opéra Royal/Château de Versailles Spectacles/Musikfestspiele Potsdam Sanssouci
Rolverdeling:
Reinoud Van Mechelen: David
Caroline Arnaud: Jonathas
David Witczak: Saül
François-Olivier Jean: Pythonisse
Antonin Rondepierre: Joabel
Geoffroy Buffière L’ombre de Samuel
Virgile Ancely: Achis
Ensemble Marguerite Louise
Gaétan Jarry Direction
Marshall Pynkoski Mise en scène
Jeannette Lajeunesse Zingg Chorégraphie
Antoine et Roland Fontaine Décors
Hervé Gary Lumières
Christian Lacroix, costumes assisté de Jean-Philippe Pons
David & Jonathas Charpentier Reinoud Van Mechelen, Caroline Arnaud Ensemble Marguerite Louise, Gaétan Jarry Collection Opéra Français N°17 2 cd + dvd + Blu-Ray CVS102 Château de Versailles Spectacles