De Transcendentale Etudes (“Études d’Exécution Transcendante”) is een indrukwekkende reeks van 12 uitzonderlijk virtuoze études voor piano solo, die haar oorsprong vond in 1824. Het complete werk werd pas na diverse revisies in 1851 voltooid, werd opgedragen aan zijn leraar, Carl Czerny, en een jaar later gepubliceerd.
Franz Liszt had door verregaande innovaties in harmonie, vorm en pianistische techniek, een overweldigende invloed op het muzikaal leven van zijn tijd. Van 1833 tot 1844 had hij een relatie met schrijfster Marie Catherine Sophie de Flavigny, gravin d’Agoult – meer bekend onder haar pseudoniem Daniel Stern. Zij schonk hem twee dochters, Blandine en Cosima, en een zoon, Daniël, die reeds op zeer jonge leeftijd overleed. Dochter Blandine, Liszts eerste kind, trouwde later in een vooraanstaand Frans geslacht.
Dochter Cosima (1837-1930) trouwde met Richard Wagner. Naast liefde bood deze relatie Liszt ook financiële zekerheid en een vaste verblijfplaats. Aan de relatie kwam echter in 1844 een einde, o.a. vanwege zijn vaak langdurige afwezigheid en het openlijk flirten met andere vrouwen. In deze periode componeerde hij weliswaar zijn befaamde “Études d’Exécution Transcendante”, “Grandes Etudes de Paganini” en twee van de drie suites “Années de Pèlerinage”.
In 1847 leerde hij tijdens een concertreis in Rusland, prinses Carolyne zu Sayn-Wittgenstein kennen. Tot een huwelijk is het echter niet gekomen, daar de katholieke kerk de ontbinding van het huwelijk tussen prinses Carolyne en haar echtgenoot, prins Nicholas zu Sayn-Wittgenstein, verbood. Na moeizame pogingen om toch tot een huwelijk te komen (die in 1860 definitief strandden), bleven ze slechts vrienden. In 1848 vestigde Liszt zich in Weimar, waar hij als dirigent actief was en diepgaande symfonische gedichten componeerde.
Deze Études behoren tot de moeilijkste werken die ooit voor de piano zijn geschreven. Ze stellen aan de pianist dan ook enorme fysieke en technische eisen. Alleen enkele van Alkans ’transcendentale’ werken kunnen er mee vergleken worden. De étude nr. 5 “Feux Follets” (vertaald: dwaallichtjes) is in technische zin wel het meest ingewikkeld en veeleisend. Dit komt door de combinatie van sprongtechniek (in voornamelijk de linkerhand), souplesse (snel dubbelgrepen-spel met een aanvullend probleem voor de rechterpink door afwisseling van witte en zwarte toetsen), en lichtheid. Samen met Chopins études dienen ze als basis voor piano-techniek, sommigen van hen prefigureerden al het muzikale impressionisme, en ze hadden een belangrijke invloed op daaropvolgende pianomuziek, met name deze van Debussy, Rachmaninov, Bartók en Ligeti.
In 1824 werd op het moment dat Liszt 13 jaar oud was, de eerste versie gecomponeerd en in 1826 gepubliceerd onder de titel Étude en Douze Exercices. Zijn oorspronkelijk idee hierbij was eigenlijk een serie van 48 etudes in alle toonaarden (oftewel alle mineurs en majeurs). Het bleef weliswaar bij 12 etudes. De etudes zijn in zekere zin aan elkaar verwant, ze volgen elkaar achtereenvolgens in toonsoort op. Er zit dus in zekere zin een bepaald systeem achter – de eerste etude is in C-majeur gecomponeerd, de tweede in a-mineur, de derde in F-majeur etc. Uiteindelijk wordt de serie bij nr. 12 in bes-mineur ‘afgebroken’, waaruit afgeleid kan worden dat de intentie van de componist een geheel andere was dan een serie van twaalf etudes. Het werk werd in latere tijd niet gecompleteerd. Wel heeft Liszt het werk in 1838 grondig herzien. Deze herziene versie verscheen in 1839 onder de titel Douze Grandes Etudes. Carl Czerny, Franz Liszt’s leermeester, heeft grote invloed op de eerste versie gehad, en het is dan ook niet verwonderlijk dat Liszt deze tweede versie aan hem heeft opgedragen.
Wederom bleef het bij twaalf etudes, ofschoon het dit keer niet de bedoeling was een serie van 48 etudes te componeren. Het idee hierachter was dan ook een duidelijk andere, namelijk een serie van 24 etudes naar Niccolò Paganini’s 24 Caprices. Dit idee kreeg uiteindelijk een andere uitwerking: in 1838 componeerde hij een vijftal etudes die onder de naam Etudes d’Execution Transcendante d’apres Paganini werden gepubliceerd. Zij zijn geïnspireerd op de hiervoor genoemde Caprices van Paganini. Ook deze serie werd in 1851 grondig herzien. Het in 1838 gecomponeerde werk La Campanella (dat overigens als enige uitzondering niet op de 24 Caprices maar op het Tweede Vioolconcert van Paganini is geïnspireerd), werd hieraan, als derde etude, toegevoegd, en verscheen onder haar naam (Six) Grandes Etudes de Paganini.
Ofschoon beide werken (Douze Grandes Etudes en Grandes Etudes de Paganini) wat betreft stijl en virtuositeit een grote overeenkomst met elkaar hebben, moeten zij zeer beslist niet met elkaar verward worden: de serie Douze Grandes Etudes was een grondige herziening van zijn eerste versie Étude en Douze Exercices. Een derde en tevens laatste versie van het gehele werk volgde in 1852 onder de titel Études d’Exécution Transcendante. Ook deze versie werd aan Czerny opgedragen. Tegelijkertijd gaf hij de etudes een programmatische naam. Wat techniek betreft heeft Liszt het nodige aangepast en vereenvoudigd, zodat, alhoewel nog steeds schrikwekkend ingewikkeld en veeleisend, een ietwat eenvoudiger versie zou ontstaan. Van een aantal etudes individueel zijn overigens meerdere versies door de tijd heen ontstaan. Zo bestaat bijvoorbeeld van de eerste étude een ‘haast onspeelbare’ tweede versie (1838) en van Mazeppa, de vierde etude, zowel een tweede versie (1840) als een orkest-versie.
In 2009 was de Chinese pianist Haochen Zhang (1990) de jongste pianist die ooit de gouden medaille ontving op de Van Cliburn International Piano-competitie. Sindsdien heeft hij het publiek wereldwijd gefascineerd met een unieke combinatie van diepe muzikale gevoeligheid, onverschrokken verbeelding en spectaculaire virtuositeit. Na twee releases gewijd aan concerten (Prokofiev en Tchaikovsky, BIS-2381 en Beethoven, BIS-2581), keert Zhang terug naar een solo-recital met deze cd, gewijd aan enkele van de belangrijkste werken in het repertoire van moderne pianisten.
Tracklist:
Étude nr. 1 in C-majeur: “Preludio”, presto
Étude nr. 2 in a-mineur: “Fusées”, molto vivace
Étude nr. 3 in F-majeur: “Paysage”, poco adagi;
Étude nr. 4 in d-mineur: “Mazeppa”, allegro
Étude nr. 5 in Bes-majeur: “Feux Follets”, allegretto
Étude nr. 6 in g-mineur: “Vision”, lento
Étude nr. 7 in Es-majeur: “Eroica”, allegro
Étude nr. 8 in c-mineur: “Wilde Jagd”, presto furioso
Étude nr. 9 in As-majeur: “Ricordanza”, andantino
Étude nr. 10 in f-mineur: “Appassionata”, allegro agitato
Étude nr. 11 in Des-majeur: “Harmonies du Soir”, andantino
Étude nr. 12 in bes-mineur: “Chasse-Neige”, andante con moto
Liszt Transcendental Études Haochen Zhang SACD BIS-2681