In “Goethe sterft” werden Bernhards vier verhalen overeenkomstig de wens van de auteur, voor het eerst samengebracht in één bundel. In de verhalen overdreef en ironiseerde Bernhard in hoge mate, tragische momenten en komische situaties. De verhalen vormden de synthese van de uitgesproken cultuurpessimist, met zwarte humor en sarcasme.
Tijdens de ontmoeting tussen Thomas Bernhard en Siegfried Unseld in Wenen in januari 1985, was de sfeer, zoals de uitgever opmerkte, “oogverblindend”, “eine blendende Stimmung”. De auteur was er nl. zeker van dat hij “Alte Meister” binnen een paar weken zou kunnen voltooien. In deze roman waarvan de vertelde tijd ternauwernood een uur of drie bedraagt en die zich afspeelt in het Kunsthistorisches Museum in Wenen, meer bepaald op een bankje vóór het schilderij, “Man met witte baard” (foto) van Tintoretto, laat hij het hoofdpersonage, dat niet de verteller is, de hele menselijke cultuur tot schroot herleiden, in volzinnen die soms een hele bladzijde bestrijken in Bernhards dik aangezette hypnotische, retorische vertelstijl, die reeds in zijn lyriek tot uiting kwam.
Uit de gesprekken noteerde Unseld de wens van Bernhard, dat hij nl. heel graag een bundel ‘Goethe schtirbt’ had gewild. Tijdens het leven van Thomas Bernhard kwam de boekpublicatie van deze verhalen echter niet tot stand. Hij was te zeer in beslag genomen door zijn roman “Auslöschung” en door het toneelstuk, “Heldenplatz” en het schandaal dat dit veroorzaakte. 
In “Heldenplatz” beweerde hij nl. dat Oostenrijk nog niets veranderd was ten opzichte van de tijd van het nazisme. De villa aan de Traunstraße in Salzburg (foto) van de familie von Trapp (hun vlucht na de Anschluss in 1938, werd de basis van de musical, “The sound of music”), werd van 1938 tot 1945, bewoond door de SS-leider Heinrich Himmler…De villa is nu een hotel en een locatie voor huwelijken.
“Goethe schtirbt” werd voor het eerst gepubliceerd in 1982, op de 150ste sterfdag van de dichter. “Goethe schtirbt” is een burleske komedie. Lachen is tenslotte het meest anarchistische van alle verzetsdaden. Al in de titel van de groteske komedie wordt Goethe belachelijk gemaakt door de spelfout “schtirbt” met “sch”. Daarmee schond Thomas Bernhard al meteen twee van de grootste taboes, men maakt geen grapjes over Goethe en over de dood. De prins der dichters was trouwens herhaaldelijk een onderwerp voor Bernhard, prominent aanwezig in zijn satirisch toneelstuk, “Über allen Gipfeln ist Ruh” of in Murau’s woedend ironische monoloog tegen de Duitse aanbidding van Goethe, in zijn laatst gepubliceerde roman, “Auslöschung”.
Het tweede verhaal van de bundel leest als verzet tegen het gezin. “Montaigne. Eine erzählung” verscheen voor het eerst in 1982, in de literatuurbijlage van “Die Zeit”. De vrijdenker was een van de centrale filosofische figuren in het werk van Thomas Bernhard. Een citaat van Montaigne staat prominent vóór de roman “Auslöschung” en ook in “Die Ursache” werd hij uitvoerig geciteerd. Het leven en de gedachten van de Franse filosoof vormen het materiaal voor dit verhaal. Om zijn beroemde “Essais” uit te werken, trok Montaigne zich terug in de uitkijktoren (foto) van het kasteel van zijn vader met zijn uitgebreide bibliotheek in Saint Michel de Montaigne in de Périgord. Ver weg van alle verplichtingen en met intens zelfonderzoek, zette Montaigne zijn studie jarenlang in volledig isolement voort. De ik-verteller van dit verhaal gaat net als zijn geestelijke broer, ook in isolatie. Hij vlucht voor de familie naar de verste hoek van een toren. Daarvoor pakt hij in totale duisternis een boek uit de bibliotheek van zijn geliefde Montaigne, maar de poging om aan zijn kwelgeesten te ontsnappen mislukt. Volgens de verteller in de eerste persoon is elke terugtrekking slechts een levenslange “vermeintlicher Entzug”, een ‘veronderstelde terugtrekking’.
De Hochgebirgserzählung, “Wiedersehen” was een hoogtepunt van Bernhards humor. De prozatekst geschreven voor de catalogus van de Internationale Kunsttentoonstelling van Berlijn in 1982, is een hoogst komische harlekinade van verzet tegen elke vorm van familie, vaderland en natuuridylle. De anonieme verteller-Ich, grijpt de toevallige hereniging met een jeugdvriend op het treinstation Schwarzach-St. Veit (foto) aan, als een gelegenheid om hem en daarmee zichzelf te herinneren aan de “Hochgebirgswahnsinn“ van zijn ouders. Keer op keer dreven de ouders de kinderen nl. tegen hun wil naar de bergtoppen.
Overdreven tot op het belachelijke af, worden de ouders een karikatuur van de Oostenrijker die van zijn Heimat en de natuur houdt. Als onweerlegbaar bewijs van de schoonheid en rust van hun inheemse natuur tekenen de vaders voortdurend landschappen, schrijven ze natuurgedichten en verzamelen ze stenen. In genadeloze overdrijving maakt Bernhard van de vaders, een parodie op de typisch Duits-Oostenrijkse Bildungsmensch. De onophoudelijk geclaimde idylle openbaart zich in flagrante tegenspraak met de werkelijkheid als een lege illusie. De kern van universeel zelfbedrog en collectieve terreur thuis, is het gezin, een kindergevangenis die in feite enkel wordt gekenmerkt door verboden, verwijten en straffen.
De ik-verteller van “In vlammen opgegaan. Reisverslag voor een vriend” weet dit ook. De slechts enkele pagina’s tellende verzetsfarce werd oorspronkelijk geschreven voor het programma van het Bernhard-toneelstuk “Der Schein trügt”, dat in 1984 in Bochum in première ging. De ik-verteller fantaseert dat heel Oostenrijk wordt weggevaagd door een brand. Zijn apocalyptische droom is ‘zo intens’ dat hij erover moet schrijven aan een voormalige vriend. Het prozastuk is één tirade tegen Oostenrijk en de rest van de wereld.
“Thomas Bernhard, Goethe schtirbt – Erzählungen” (Goethe schtirbt; Montaigne. Eine ErzählungWiedersehen; In Flammen aufgegangen. Reisebericht an einen einstigen Freund) werd vertaald en van noten voorzien door Chris Bakker. Warm aanbevolen.
Thomas Bernhard (1931-1989) was een Oostenrijks auteur en een van de toonaangevende toneelschrijvers van zijn tijd. Bij IJzer verschenen reeds de vertalingen Op de boomgrens, Houthakken, De onderspitdelver en Uitwissing.
Thomas Bernhard Goethe schterft 94 bladz. Uitgeverij IJzer ISBN 978-90-8684-274-2