Hoe onbekend de Missa van Striggio vandaag ook is, ze had oorspronkelijk een grote invloed op de verdere evolutie van de polyfonie. Naast werk van Alessandro Striggio (ca.1537-1592), ontdekt u op deze cd, werk van de Italiaanse luitist, componist en muziektheoreticus, Vincenzo Galilei (ca.1520-91) en Thomas Tallis (1505-1585), die actief was tijdens de regeerperiodes van Henry VIII, Edward VI, Mary I en Elizabeth I. Hij beheerste alle vormen, zowel de oude als de nieuwe en overleed oud en gevierd.
Alessandro Striggio componeerde talloze madrigalen en dramatische muziek, en door de twee te combineren werd hij de uitvinder van de madrigaalkomedie, bv. “Il cicalamento delle donne al bucato et la caccia…” (“De roddels van de vrouwen bij de was”). Zijn zoon, ook Alessandro Striggio genaamd, schreef het libretto voor Monteverdi’s “Orfeo”.
De Missa sopra Ecco sì beato giorno (“Zie zo’n gezegende dag”) dateert waarschijnlijk uit 1565-1566, tijdens het bewind van zijn werkgever, Cosimo I de Medici (foto). Meer dan 400 jaar lang verloren gegaan, maar onlangs herontdekt in Parijs, werd het grootste deel van de mis gecomponeerd voor een bezetting van vijf afzonderlijke koren van elk 8 stemmen, terwijl het afsluitend Agnus Dei voor vijf afzonderlijke koren van elk 12 stemmen is, alle stempartijen zijn volledig onafhankelijk. Door zijn immense meerkorigheid, met als hoogtepunt 60! volledig onafhankelijke partijen, is het de grootste bekende polyfone compositie uit het hele tijdperk.
Het hof van de Medici stond lange tijd bekend om zijn bescherming van de kunsten, inclusief muziek, en de Medici-heersers, van Lorenzo de Grote tot Cosimo I de Medici, stonden vooral bekend om hun liefde voor muziek. Ook op het gebied van religieuze muziek was het verlangen van de Medici naar weelde niet minder. In plaats van toneelstukken op te luisteren met madrigalen tussen de bedrijven door, koos de hofcomponist van de Medici, Alessandro Striggio, ervoor om werken te maken voor grotere groepen stemmen dan voorheen was geprobeerd, en om deze toch al enorme vocale krachten te begeleiden met instrumenten.
Zijn eerste poging was blijkbaar de Missa sopra Ecco sì beato giorno, en enige tijd later volgde hij deze met een 40-stemmige motetzetting, Ecce beatam lucem. Enkele andere gigantische meerkorige werken uit dezelfde tijd waren onder meer het beroemd en vaak uitgevoerde Spem in alium nunquam habui van Thomas Tallis, voor 40 stemmen, wat mogelijk een reactie was op het horen van het motet of de mis in 1567; Stefano Rossetto ’s 50-stemmige motet Consolamini popule meus en Cristofano Malvezzi’s 30-stemmige intermedio voor een ander Medici-huwelijk, O fortunato giorno. Zowel Rossetto als Malvezzi waren verbonden aan het Medici-hof. Aan deze werken ging een 40-stemmig motet van Lassus vooraf, dat helaas verloren is gegaan.
De indrukwekkende compositie maakte indruk, te beginnen in München, waar Lassus aanwezig was. Bij deze uitvoering in 1568, bestonden de instrumentale krachten uit acht fluiten, acht altviolen, acht trombones, klavecimbel en basluit. Na München werd de Mis uitgevoerd in het huis van Luigi Ludovico Gonzaga, hertog van Nevers, in Parijs, en daarna in Engeland, waar het werd gehoord door de Engelse componist Thomas Tallis. Alleen Tallis lijkt weliswaar geïnspireerd geweest te zijn om met zijn 40-stemmige “Spem in alium”, het meesterwerk te evenaren of te overtreffen. Bij de uitvoering van dit motet, gecomponeerd in opdracht van Thomas Howard, 4e hertog van Norfolk (foto), stonden de zangers waarschijnlijk in een volledige cirkel rond de luisteraars opgesteld. Het imitatiepatroon waarmee Spem in alium begon was hetzelfde als waarmee het afsluitend Agnus Dei in de Mis van Striggio begon, waarschijnlijk het bewijs dat Tallis inderdaad deze Mis effectief in 1567, heeft gehoord in Londen.
De Italiaans luitist, componist en muziektheoreticus, Vincenzo Galilei (ca.1520-1591) leverde een belangrijke bijdrage aan de muzikale veranderingen die het begin van de barok inluidden. Hij werd geboren omstreeks 1520 in Santa Maria a Monte in Toscane en leerde reeds op vroege leeftijd luit spelen. Voor 1562 verhuisde hij naar Pisa, waar hij trouwde en zo verwant werd aan een adellijke familie. In 1564 werd zijn zoon Galileo geboren (de astronoom en natuurkundige), de eerste van zes of zeven kinderen. Een andere zoon, Michelangelo (geboren in 1575) was ook een begaafd luitist. Al vroeg trok hij de aandacht van machtige werkgevers met de nodige connecties. In 1563 stuurde de Florentijnse mecenas Giovanni de’ Bardi hem naar Gioseffo Zarlino, de belangrijkste muziektheoreticus van de 16e eeuw in Venetië, om bij hem te studeren. Samen met Bardi’s Camerata werkte hij mee aan pogingen om het oude Griekse drama weer leven in te blazen, geïnspireerd door hun contacten met Girolamo Mei. Hij droeg bij tot de ontwikkeling van de monodie. Hij schreef twee madrigaalboeken, luitmuziek en een aanzienlijke hoeveelheid muziek voor stem en luit, die zijn meest progressieve werken zijn.
Als muziektheoreticus leverde hij enkele belangrijke bijdragen. Vooral wat de behandeling van dissonantie betreft ontwikkelde hij nieuwe inzichten. Onvoorbereide dissonantie was toegestaan mits een vlotte stemvoering, net als het oplossen van vertragingen (dissonantie op de tel, die normaal dalend moet oplossen) door middel van een sprong voor de uiteindelijke oplossingsnoot. Naar het einde van zijn leven toe deed hij enkele belangrijke ontdekkingen in de akoestiek, in verband met trillende snaren en luchtkolommen zoals die in respectievelijk snaar- en blaasinstrumenten gebruikt worden. In zijn studie van toonhoogte en snaarspanning produceerde Galilei misschien wel de eerste niet-lineaire wiskundige beschrijving van een natuurverschijnsel dat de geschiedenis kent. Het was een uitbreiding van een traditie van Pythagoras, maar ging verder dan dat.
Thomas Tallis (ca.1505-1585) wordt beschouwd als de grondlegger van de Engelse, anglicaanse kathedraalmuziek. Hoewel hij katholiek bleef, genoot hij een grote waardering aan het hof. Aanvankelijk was hij organist aan Waltham Abbey in Essex en aan de kathedraal van Canterbury. Vanaf 1543 was hij in dienst als Gentleman of the Chapel bij Queen Mary. De koningin schonk hem in 1557 het huis ‘Minster’ in Thanet in Kent. Daarna trad hij in dienst van Koningin Elizabeth die hem in 1575 samen met William Byrd, het alleenrecht gaf voor het drukken van muziek en handel in muziekpapier. Als eerste brachten Byrd en Tallis een verzameling Latijnse motetten uit, met o.a. 16 werken van Tallis. De twee Masters waren toen gezamenlijk organist van de Chapel Royal.
De overgrote meerderheid van Tallis’ werken waren in het Latijn maar zijn Engelse anthems dateren uit de tijd waarin het Anglicaans beleid koos voor het Engels als taal voor de kerkmuziek. Tallis was één van de eersten die Engelse teksten op muziek zette voor kerkelijk gebruik. Het hier opgenomen “Spem in alium nunquam habui Praeter in te, Deus Israel” (“Ik heb nooit mijn hoop op een ander gevestigd maar in U, God van Israële”), een 40! stemmig motet, gebaseerd op het eveneens hier opgenomen, anoniem, gelijknamig, gregoriaans responsorium, werd vermoedelijk gecomponeerd ter gelegenheid van de 40ste verjaardag van koningin Elizabeth in 1573.
I Fagiolini is een Brits solostemensemble onder leiding van Robert Hollingworth. Het heeft 23 cd’s en 5 films uitgebracht, waaronder de eerdere wereldpremière-cd van de 40-stemmige mis van Striggio op decca, die in 2011, de oude muziekprijzen van Gramophone & Diapason won. De groep is Associate Ensemble aan de Universiteit van York. Robert Hollingworth heeft alle projecten van de groep geleid, maar dirigeerde ook het English Concert, Academy of Ancient Music, BBC Concert Orchestra en enkele van ’s werelds beste kamerkoren, waaronder Accentus, NDR Chor, BBC Singers, RIAS Kammerchor, Capella Cracoviensis, VOCES8 en het Deens Nationaal Vocaal Ensemble. Hij volgde in 2020, Mark Deller op als artistiek directeur van het Stour Music festival, en is Reader in Music aan de University of York, waar hij ‘The 24’ dirigeert en een MA in Solo-Voice Ensemble Singing leidt.
Robert Hollingworth, aanvankelijk koorzanger van de kathedraal van Hereford, richtte op 16-jarige leeftijd zijn eerste solo-stemmenensemble op en studeerde muziek aan New College, Oxford, gevolgd door een jaar aan de Guildhall School of Music and Drama. In plaats van een conventionele academische carrière heeft hij veertig jaar lang vocale groepen geleid, met name I Fagiolini , die hij in 1986 aan de universiteit oprichtte. De groep heeft een unieke reputatie voor innovatieve en creatieve producties zoals ‘The Full Monteverdi’ (Lincoln Center New York voordat hij overstapte naar film), ‘Talis in Wonderland’, de Zuid-Afrikaanse samenwerking ‘Simunye’, het circusstuk ‘How Like An Angel’ (in Britse kathedralen met het Australische gezelschap Circa) en het Gesualdo-project ‘Betrayal – A polyphonic crime drama’.
Tracklist:
Alessandro Striggio:
Ecce beatam lucem
Missa Ecco sì beato giorno
Vincenzo Galilei:
Contrapunto Secondo
Alessandro Striggio:
Fuggi, spene mia
O giovenil ardire
Altr’io che queste spighe
D’ogni gratia et d’amor
O de la bella Etruria invitto Duce
Caro dolce ben mio
Miser’oimè
Anon:
Spem in alium (Sarum plainchant)
Thomas Tallis:
Spem in alium
Alessandro Striggio – Mass in 40 Parts Missa Ecco si Beato Giorno I Fagiolini Robert Hollingworth cd Coro COR16199
https://www.stretto.be/2017/06/12/de-geboorte-van-de-opera-aan-het-hof-van-de-medici/