“Die Heilung durch den Geist” (“Genezing door de Geest”) is een trilogie van Stefan Zweig, gepubliceerd in 1931. Het bevatte 3 essays met o.a. de biografieën van drie persoonlijkheden die zich hebben beziggehouden met de relatie tussen ‘gezondheid en ziekte’ en ‘geest en religie’: Franz Anton Mesmer (1734-1815), Mary Baker-Eddy (1821-1910) en Sigmund Freud (1856-1939). Zweig begon in 1930 aan de teksten tijdens een reis naar Italië en voltooide ze in de loop van het jaar in Hamburg. Hij droeg het werk op aan Albert Einstein, “Albert Einstein verehrungsvoll”. Ontdek hier het essay over Freud.
Net als in zijn drie jaar eerder verschenen “Sternstunden der Menshheit”, dat oorspronkelijk uit vijf biografieën bestond, hield Zweig zich niet bezig met de reproductie van gegevens en historische analyses. Zijn portretten zijn romanistische, scherpe verhalen, die elk draaien om een biografisch verheven persoon die een bijdrage heeft geleverd aan een gebied dat van fundamenteel belang is voor de hele mensheid. Niettemin wilde de auteur geen kant kiezen voor de mensen en medische scholen die hij beschreef. Hij schreef in de inleiding: “Dus ik hoop dat ik, door deze figuren uitsluitend uit de vreugde van psychologische creativiteit af te beelden, onafhankelijk ben gebleven en geen mesmerist ben geworden naar het beeld van Mesmer, een christelijke wetenschapper in dat van Baker-Eddy, en niet een complete psychoanalyticus in dat opzicht van Freud.”
Samen met Thomas Mann en Hermann Hesse, was Zweig een van de eerste Duitse schrijvers die de leer van Freud erkenden. Zelf woonde Zweig consultaties bij Freud bij. In “Die Heilung durch den Geist” streefde hij er minder naar om de leervan Freud te presenteren, maar meer om ze te classificeren in termen van intellectuele geschiedenis. Hij was vooral positief over het verhelderend karakter ervan.
Vroeg in de geschiedenis van de mensheid had het idee om ziekten te genezen iets te maken met religie en geloof in spirituele krachten. Mensen geloofden in goden en keken naar de priesters voor hulp. Later werd echter ontdekt dat genezing ook verband kan houden met materiële zaken. Geneeskrachtige planten hielpen mensen met allerlei ziekten. Het tijdperk van de Verlichting had grote vooruitgang op het gebied van de geneeskunde gebracht, maar in de 18e eeuw stonden de mensen nog steeds hulpeloos als het om psychische aandoeningen ging. Franz Anton Mesmer (foto) kwam naar Wenen om te delen in de nieuwste medische kennis en werd een leerling van de lijfarts van Maria Theresa, Gerard van Swieten. Door zijn experimenten met magnetische stenen, en later door het gebruik van de kracht van suggestie, kon hij in veel gevallen het zelfgenezend vermogen van mensen activeren. Er was een pad naar genezing door de Geest gevonden.
De Amerikaanse Mary Baker-Eddy (foto) geloofde dat je elke ziekte kan overwinnen als je haar maar begrijpt. In de daaropvolgende jaren ontwikkelde ze haar theologie van Christian Science en publiceerde in 1875 haar hoofdwerk “Science and Health with Key to Holy Bible”. Zweig stond open voor haar ideeën, maar was er niet onkritisch over. Hij merkte op dat geloof en zakendoen uiteraard goed samengaan…
Sigmund Freud, een neuroloog uit Wenen en de grondlegger van de psychoanalyse, was een van de invloedrijkste denkers van de 20ste eeuw. Zijn invloed reikte en reikt veel verder dan de psychologie. Freud zag geest en lichaam als een geheel van energiestromen. Die energiestromen noemde Freud “driften” (Triebe). Deze driften werken doorgaans ongemerkt, en zijn “primair”. Zo onderscheidde Freud een levensdrift (eros), de primaire drang tot zelfbehoud (voortzetting van de soort, liefde voor jezelf en voor de anderen). In zijn later werk meende Freud ook een doodsdrift (thanatos) te kunnen onderscheiden, het streven naar een spanningsloze toestand (oceanisch gevoel). De seksuele driften noemde hij libido. In zijn vroegste teksten verdedigde Freud de ‘theorie van de verleiding’, die inhoudt dat de oorsprong van een neurose, te vinden is in seksuele trauma’s uit de kinderjaren. Freud heeft later de realiteit van dergelijke trauma’s weliswaar verworpen, om deze te vervangen door oedipale fantasieën.
Gedragstherapie, cognitief analytische therapie of transpersoonlijke psychotherapie zijn psychotherapeutische therapieën om uit te leggen wat gedrag motiveert, om onze emoties te verkennen en om ons zelfrespect te vergroten. Sigmund Freud, Alfred Adler en Viktor Frankl, die deel uitmaakten van het intellectueel leven in Wenen, brachten in korte tijd een revolutie teweeg in de wetenschap van het zielsonderzoek. Zij werden de grondleggers van theorieën en behandelmethoden, die vandaag de dag nog steeds relevant zijn, psychoanalyse (Freud), individuele psychologie (Adler) en logotherapie (Frankl). De logotherapie van Viktor Frankl was therapie door middel van “betekenis”.
Stefan Zweig (foto) wilde met zijn boek geen wetenschappelijke studie presenteren, maar juist de mogelijkheden van mentale en emotionele genezing illustreren. Het boek werd slechts gedeeltelijk goed ontvangen door critici. Freud zelf prees het Mesmer-essay, maar vond dat Mary Baker-Eddy veel te gunstig werd afgebeeld. Over het algemeen vond hij het waarschijnlijk minder leuk om voor het publiek te worden gebracht “in het gezelschap van Mesmer en Mary Eddy Baker”. Hij uitte in ieder geval zijn ‘tevredenheid’ dat Zweig “het belangrijkste van mijn zaak correct had onderkend”, ook al benadrukte hij “maar al te exclusief het kleinburgerlijk, correct element in mij”.
Zweig nam de lezers in “Freud” mee op een boeiende reis door het intellectueel landschap van het fin de siècle in Wenen. Hier ontwikkelde Freud (1856-1939) immers zijn revolutionaire theorieën die voorgoed de manier veranderden waarop we naar de menselijke geest kijken. Met levendige details en diepgaande inzichten belichtte Zweig ook de uitdagingen en controverses waarmee Freud werd geconfronteerd tijdens zijn carrière. Hij beschreef Freuds strijd om zijn ideeën geaccepteerd te krijgen in een tijd waarin veel van zijn collega’s sceptisch stonden tegenover zijn baanbrekende theorieën. Het essay wierp ook licht op Freuds persoonlijk leven, inclusief zijn vriendschappen, familie en de invloed van zijn Joodse identiteit. Zweig stond bekend om zijn vermogen het innerlijk leven van zijn onderwerpen te doorgronden, en Freud was geen uitzondering. Hij weefde de feitelijke gegevens samen met psychologische inzichten om een meeslepend portret te schetsen van de man die de moderne psychologie had vormgegeven.
In het essay, “Freud” werd niet alleen het leven van een intellectuele gigant verkent, maar ook de impact van zijn werk op de moderne psychologie en de menselijke ervaring. Zweig beschreef in zijn essay 9 onderwerpen en gaf ze de titels, “Situation der Jahrhundertwende”, “Charakterbildnis”, “Der Ausgang”, “Die Welt des Unbewußten“, „Traumdeutung”, “Die Technik der Psychoanalyse”, “Die Welt des Sexus”, “Abendlicher Blick ins Weite” en “Geltung in die Zeit”. Ze werden vertaald als “De situatie rond de eeuwwisseling”, “Karakterschets”, “Zijn vertrekpunt”, “De wereld van het onbewuste”, “Droomduiding”, “De psychoanalytische techniek”, “De seksuele wereld”, “Bespiegelingen in de levensavond” en “Relevantie in de tijd”. Deze uitgave werd voorzien van „Klarer, nicht glücklicher. Stefan Zweig en Sigmund Freud”, een heel uitgebreid, schitterend nawoord van Piet Wackie Eysten. Het essay is een meesterwerk, dat zowel kenners als nieuwkomers in de wereld van Freud zal fascineren en intrigeren.
Stefan Zweig droeg dit grotendeels biografisch essay op aan de grondlegger van de psychoanalyse, Sigmund Freud. Zweig erkende de wetenschappelijke bijdragen van Freud maar benadrukte toch enkele zwakke punten van zijn landgenoot. Freuds werkelijke prestatie lag niet zozeer in wetenschappelijke details, maar in de veelheid van zijn bijdragen waarmee hij het denken, heroverwegen en onderzoek van veel van zijn opvolgers, mogelijk maakte en inspireerde. Zweig beschreef het leven van Freud en het ontstaan van de psychoanalyse wel met zijn gebruikelijke taalkundige virtuositeit. Het origineel werk “Heilung durch den Geist – Sigmund Freud” werd in 1931 door de uitgeverij Insel in Duitsland gepubliceerd. Het essay “Freud” werd vertaald door Bart van Kreel.
Piet Wackie Eysten (1939) was van 1967 tot 2005 advocaat in Den Haag, als partner verbonden aan het kantoor De Brauw Blackstone Westbroek, waarvan hij van 1990 tot 2000 maatschapsvoorzitter was. Van 1986 tot 1989 was hij tevens Algemeen Deken van de Nederlandse Orde van Advocaten en aansluitend gedurende een jaar President van de Europese Raad van de Balies. Hij publiceerde zowel op zijn vakgebied (o.a. Introductie in de advocatuur en Pioniers in toga) als op het terrein van de muziek en de muziekgeschiedenis (o.a. Beethoven versus Beethoven, over het proces dat Beethoven voerde over de voogdij over zijn neefje Karl; Haydns hoofd, over de lugubere geschiedenis van Haydns ontvoerde schedel; Wieck versus Wieck, over het proces van Robert en Clara Schumann tegen haar vader; en Honderd jaar Kamermuziek in Den Haag).
Eerder verscheen van Stefan Zweig bij uitgeverij Ijzer: Marie Antoinette (Portret van een middelmatige vrouw) / Maria Stuart / Joseph Fouché (Portret van een politicus) / Aan de Europeanen van vandaag en morgen / Nietzsche / Tolstoj / Dostojevski / Licht in het Duister (Veertien historische miniaturen) / Triomf en tragiek van Erasmus van Rotterdam / Castellio tegen Calvijn (of Een geweten tegen geweld). In voorbereiding: Casanova.
Stefan Zweig, Freud 159 bladz. Uitg. Ijzer ISBN 9789086842858
https://www.stretto.be/2023/04/21/stefan-zweig-montaigne-uitgegeven-door-atheneum/