De eerste gepubliceerde versie van Bachs Goldbergs, kort na de compositie, noemde het werk een klavieroefening voor klavecimbel met twee manualen. De violiste Rachel Podger leidt een ‘nieuwe’ instrumentale versie, Bach Goldberg Variations Reimagined, met het ensemble Brecon Barok, geleid van aan het klavecimbel (dubbel manuaal) door Chad Kelly, die het arrangement maakte. Een gedurfde en andere manier om over Bachs ondoorgrondelijke genialiteit te denken…
Het verhaal over de slapeloze nachten van Graaf Hermann Karl von Keyserlingk (foto) en zijn klavecinist Johann Gottlieb Goldberg zal u wel kennen. Namelijk dat von Keyserlingk door de “Goldbergvariaties“ “in seinen schlaflosen Nächten ein wenig aufgeheitert werden könnte“. Misschien is het u wel ontgaan dat Goldberg nauwelijks 29 jaar oud is geworden, en dat hij op 10-jarige leeftijd door de Russische gezant von Keyserlingk werd ontdekt.
Bachs “Goldbergvariaties” (1741) was een meesterwerk, waarmee hij tijdens het laatste decennium van zijn leven, hulde bracht aan de traditie van het contrapunt. In dit monumentaal werk, een “Aria mit verschiedenen Veränderungen”, realiseerde Bach een briljante synthese tussen het constructieve en het emotionele. Omstreeks 1740 noteerde Bach het thema als ‘Aria’ in het “Klavierbüchlein für Anna Magdalena Bach”. De baslijn van de beginmaten was identiek aan de ostinatobas van George Frederic Händels “Chaconne avec 62 variations”, die in 1703-1706 ontstond en in 1733 voor het eerst in Londen werd uitgegeven. Bachs 30 variaties vertonen een doordachte cyclische opbouw, gekoppeld aan virtuoze en expressieve, stilistische verscheidenheid. De variaties zijn overwegend drie of vierstemmig, met een heldere harmonische progressie en een brede melodische omvang.
Het werk zit vol mooie melodieën, canons en fuga’s. Sommige variaties zijn van oorsprong gezongen stukken, zoals de Aria of het Quodlibet. Gepubliceerd in 1741 als vierde deel van de “Clavier Übung”, streefde Bach naar een synthese tussen de eigentijdse Franse en Italiaanse stijlen. De Goldbergvariaties gaan uit van een baspatroon van 32 noten dat het hele werk door als basis terugkeert. De variaties zijn dus basso ostinato-variaties. Bach wisselde constant van maat, aantal stemmen, tempo, compositie- en speeltechniek, van genre, en van stijl en expressie. De structuur duidt, los van enige getallensymboliek, op eeuwige terugkeer of herhaling. Een soort beheerst en ingehouden perpetuum mobile, zonder eind. De muziek werkt bedwelmend en rustgevend en behoort tot de meesterwerken van het klavier. Bach componeerde de canons, met uitzondering misschien van de Canone alla Settima (variatie 21), waar hij het niet gepreciseerd heeft, oorspronkelijk voor één manuaal, terwijl de meeste overige variaties voor twee manualen bedoeld waren. Twee manualen betekende feitelijk een duo en dus een rijkere polyfonie en een vollere klank.
De niet-canonische variaties zijn alle in een bepaalde vorm gecomponeerd, Polonaise (Variatie 1), Triosonate in de zin van deze van Corelli (Variatie 2), Passepied (Variatie 4), Gigue (Variatie 7 & 11), Fughetta (Variatie 10), Aria (im Stile monodico) (Variatie 13), Französische Ouverture (Variatie 16), Menuett (Variatie 19), Lamento (Variatie 21 en Variatie 25), Sarabande (Variatie 26), Toccata (Variatie 29), Quodlibet (Variatie 30). Met dit laatste bedoelde Sebastian een combinatie van fragmenten van bestaande volksliedmelodieën, hier meer bepaald „Ich bin so lang nicht bei dir gewest” en “Kraut und Rüben haben mich vertrieben”. Deze laatste melodie was in Bachs tijd populair en was overigens reeds gevarieerd door Frescobaldi, Buxtehude en Scheidt.
Sinds het begin van de 19de eeuw zijn er talloze bewerkingen en arrangementen gemaakt van Bachs Goldbergvariaties. Het werk is duidelijk geschreven voor een toetsinstrument, maar de contrapuntische schrijfwijze maakt het zeer aantrekkelijk voor uitvoeringen met instrumentale en zelfs vocale ensembles. De variaties zijn overwegend drie of vierstemmig, met een heldere harmonische progressie en een melodische omvang die geschikt is voor de meeste instrumenten. Het werk zit vol mooie melodieën, canons en fuga’s. Sommige variaties zijn van oorsprong gezongen stukken, zoals de Aria of het Quodlibet, andere variaties vragen er bijna om, om gezongen te worden.
Bachs buitengewone 30 variaties werden meerdere malen gearrangeerd, maar niemand heeft zich tot nu toe kunnen voorstellen hoe Bach zelf de Goldbergs zou hebben omgevormd tot een instrumentaal ensemble, in de lijn van zijn muziek. Door gebruik te maken van een verscheidenheid aan instrumentale combinaties van een typisch Bach-ensemble met enkele strijkers, hobo, fluit, fagot en klavecimbel, verlichten deze nieuw vervaardigde Goldbergs de verschillende genres die tot uiting komen in Bachs partituur. Van aria tot ouverture, van fuga tot triosonate, en van concerto tot quodlibet, transformeren de variaties de luisterervaring van het hedendaagse publiek. Dit bijzonder arrangement werd trouwens geschreven in opdracht van Rachel Podgers en haar eigen Brecon Barok Festival.
Chad Kelly studeerde aan de Universiteit van Cambridge en aan de Royal Academy of Music. Hij werd Lector in Music aan het Trinity College, Cambridge, en werd verkozen tot Associate of the Royal of Music als erkenning voor zijn bijdrage aan het vak muziek. Hij zette zijn opleiding van jonge muzikanten voort als gastdocent aan de Guildhall School of Music and Drama en aan de Universiteit van Melbourne. Chad Kelly zet zich in voor historisch geïnformeerde uitvoeringspraktijken. Als historisch klavecinist en dirigent heeft hij op veel grote festivals opgetreden met toonaangevende ensembles en artiesten. Hij was hoofdtoetsenist van de bekroonde groep Solomons’s Knot en was gastdirigent van de Academy of Ancient Music. Chad werkt vast samen met Rachel Podger. Zijn arrangement van Bachs Toccata & Fuga is trouwens te horen op Rachel Podger bekroonde cd “Tutta Sola”.
De Duits-Britse violiste Rachel Podger (°1968) (foto) werd opgeleid aan een Duitse Rudolf Steiner school en keerde daarna naar Engeland terug om te studeren bij Perry Hart aan de “Guildhall School of Music and Drama” bij David Takeno, Pauline Scott en Micaela Comberti. Tijdens haar studie was ze medeoprichtster van de barokke kamermuziek ensembles “The Palladian Ensemble” en “Florilegium”, en werkte ze met ensembles met historische instrumenten, zoals het “New London Consort” en “London Baroque”. Podger was de leider van het “Gabrieli Consort and Players” en later, van 1997 tot 2002, van “The English Concert”. Ze toerde vaak als soliste met Vivaldi’s “Le Quattro Stagioni” en “Grosso Mogul”-concerti. In 2004 nam ze het gastdirectoraat op van het “Orchestra of the Age of Enlightenment”, dat ze opende met een tournee door de Verenigde Staten met de Brandenburgse concerto’s van Bach. Ze werkt momenteel ook als gastdirigente van “Arte dei Suonatori” (Polen), van “Musica Angelica” en “Santa Fe Pro Musica”, beide in de Verenigde Staten, en als soliste bij “The Academy of Ancient Music”.
Podger is ook professor barokviool aan de “Guildhall School of Music and Drama” en het “Royal Welsh College of Music and Drama”, en doceert ook regelmatig aan de “Hochschule für Künste” in Bremen. In september 2008 nam ze de nieuw opgerichte Micaela Comberti-leerstoel voor barokviool aan de “Royal Academy of Music” in Londen op (Micaela Comberti (1952-2003) was haar jong overleden lerares), en werd ze professor barokviool aan de Koninklijke Deense muziekacademie in Kopenhagen. Als ze niet toert met verschillende ensembles, werkt Podger in Brecon/Powyn, Zuid-Wales, om jonge muzikanten te helpen met het “Mozart Music Fund”, dat ze in 2006 heeft opgericht, en waar ze workshops geeft en recitals speelt. In 2006 richtte ze ook het “Brecon Baroque Music Festival” op, dat sindsdien elk jaar wordt gehouden. Podger bespeelt een viool gebouwd in Genua in 1739 door Pesarinius, een latere leerling van Antonio Stradivari. Ze speelde aanvankelijk op een Stradivarius-copie uit 1988 van Rowland Ross en heeft Haydn en Mozart opgenomen op de Crespi Stradivarius uit 1699.
Bach Goldberg Variations Reimagined Rachel Podger Chad Kelly Brecon Baroque cd Channel Classics CCSSA44923