De Hanze-rijkdom van Noord-Duitsland in de 17de eeuw wordt weerspiegeld in de prachtige kathedralen, en de enorme grandeur van de kerkmuziek werd gecomponeerd om de rijke akoestiek van deze ruimtes te vullen. Dit programma presenteert rond diverse versies van de melodieën, “Jesu, meine Freude” van Johann Crüger en “Christ lag in Todesbanden” van Martin Luther, een breed scala aan paasmuziek, die de rijkdom aan inventiviteit van deze periode laat horen, waarbij de teksten werden versterkt en verschillende kleuren en verrassende effecten werden gevonden door improvisatie en bewerking van de manuscripten. Deze oude muziek wordt op deze cd opnieuw tot leven gebracht door het veelgeprezen Margaretha Consort.
In 1161 stichtten Duitse koopmansgildes de voorloper van de Hanze, gericht op de handel met de gebieden rond de Oostzee. Door vrijhandel toe te staan, bracht het Hanzeverbond veel economische bloei in Noordwest-Europa. De Hanze ontwikkelde zich tot een stedenverbond, waarbij in de hoogtijdagen meer dan tweehonderd steden aangesloten waren, ook steden uit de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden. Het bleef een officieus verbond, zonder statuten, oprichtingsdatum of bestuur. Vrije handel was hun doel, naast het minimaliseren van tol en belastingen. De Hanze breidde zich steeds verder uit en ook de Noordzeekust en de steden aan de grote rivieren werden onderdeel van een grotere Europese gemeenschap. Er waren wel meer dan 200 steden aangesloten, van Bolsward in de Nederlandse provincie Friesland tot Brugge, en van Nijmegen tot Novgorod.
De Hanze was dé ‘internationale’ handelsorganisatie van middeleeuws Europa. Toen zij in 1356 in Lübeck een officieel stedenverbond werd, had zij al een voorgeschiedenis van eeuwen. Ooit bestonden verschillende Hanzen, zoals de Vlaamse Hanze van Londen. De Hanze domineerde de handel op de Noord- en Oostzee. Haar buitenposten waren vier ‘Kantoren’ in Novgorod, Bergen, Londen en Brugge (later Antwerpen). Tegen het einde van de 16de eeuw stortte de Hanze in en kon zij niet langer omgaan met haar interne strijd, de sociale en politieke veranderingen die de Reformatie met zich meebracht, de opkomst van de Hollandse en Engelse koopmannen en de vijandelijke aanval van het Ottomaanse Rijk op haar handelsroutes en op het Heilige Roomse Rijk zelf. Het uitbreken van de Dertigjarige Oorlog (1618-1648) leidde tot het einde. Op de laatste Hanzedag in 1669, meldden zich maar negen steden en aan het definitief einde van de Hanze in 1862, waren er nog maar drie steden lid, Lübeck, Hamburg en Bremen.
In 1517 schreef de reformistische monnik en vertaler van het Nieuwe Testament zijn 95 stellingen (Disputatio pro declaratione virtutis indulgentianrum) als kern van zijn polemische geschriften die de aanzet zouden worden van het protestants geloof. In 1517 hekelde Luther voornamelijk het principe en de praktijk van de aflaten afgekondigd door de pausen Julius II (1506) en Leo X (1515) ter financiering van het werk aan de basiliek van de nieuwe St. Pieter in Rome. Op de Rijksdag van Worms, in 1521 bijeengeroepen door Karel V, koos een aanzienlijk deel van de Duitse politieke adel voor de anti-Romeinse ideeën van Luther. Op de Rijksdag van Augsburg in 1555 was de deling van Duitsland met Beieren en het Rijnland die katholiek bleven en de rest van Noord-Duitsland die Luthers werd, een feit. Dresden bood daarentegen een meer complex gezicht. Het Hof bleef er katholiek, maar de kerken werden protestants.
Het woord koraal (lat. Choralis, van het grieks Choros of koor), betekende oorspronkelijk de eenstemmige muziek van de liturgie van de Westerse Kerk, ook wel gregoriaanse cantus Romanus genoemd. In de 14de eeuw sprak men over cantus Choralis sive ecclesiasticus (koormatig of kerkelijk zingen). De eenstemmige koraalmuziek verschilde zo doende van de contrapuntisch, meerstemmige figuraalmuziek. In de 16de eeuw werd in het protestants taalgebruik de hymne melodie, de cantus firmus, koraal genoemd. Belangrijke componisten waren bv. Johann Eccard, Michael Praetorius en Samuel Scheidt. Sinds de 18de eeuw werd dan binnen het protestantisme, het kerklied, (melodie en tekst) algemeen koraal genoemd. Ook de finale strofe in Duitse cantaten en oratoria omschreef men als “Choral”.
Lutherse muziek in Noord- en Midden Duitsland, polyfonie en het Luthers koraal, geistliche Konzerte, Heinrich Schütz en de geboorte van het Duits oratorium, zijn leerlingen, toonzettingen van het Lijdensverhaal en de voortzetting van de polyfone traditie, de Lutherse Missen en de ontwikkeling van het Geistliches Konzert, het zijn maar enkele begrippen uit de Duitse muziekgeschiedenis in de vroege barokperiode. Vanaf het midden van de 16 de eeuw was de reputatie voor uitmuntendheid van de componisten van Noord-Duitsland reeds goed ingeburgerd. Gezien de dynamiek door commerciële uitwisselingen, dankzij de bedrijvige activiteit van de haven van Hamburg, verwelkomden de steden van de Hanze vele buitenlandse arbeiders.
Aan het einde van de 17de eeuw was Hamburg een vrije stad beschut tegen oorlog, een toevluchtsoord voor artiesten en voor grote fortuinen. Het was toen de meest kosmopolitische stad in Duitsland en de bevolking omvatte een groot aantal handelaren, bankiers, diplomaten en senatoren, zoveel mannen die rijk waren en de tijd hadden om te genieten van muziek en om deze bloeiende kunst te stimuleren. In de 17de eeuw componeerden Buxtehude en zijn tijdgenoten een innovatief religieus repertoire voor solostem, beïnvloed door Italiaanse cantates, retoriek en drama, dat bekendheid verwierf in de Hanzesteden van Noord-Duitsland en de jonge Bach inspireerde.
Op het programma staat werk van Dieterich Buxtehude (1637-1707), Christoph Demantius (1567-1643), Heinrich Schütz (1585-1672), Hans Leo Hassler (1564-1612), Dietrich Becker (1623-1679), Johann Michael Bach (1648-1694), Andreas Hammerschmidt (1612-1675), Heinrich Scheidemann (1596-1663), Samuel Scheidt (1587-1654), Matthias Weckmann (1619-1674), Jacob Handl (1550-1591) en Johann Crüger (1598-1662).
Het oude muziekensemble Margaretha Consort, gevestigd in Nederland, werd in 2009 opgericht door Marit Broekroelofs. Het is een vakkundig en gespecialiseerd team waar kennis, muzikaliteit en gezelligheid hand in hand gaan. De stemmen zijn complementair, ze passen goed in de tutti maar blijven afzonderlijk hoorbaar. Er is ruimte voor ieder lid van de groep om persoonlijke kwaliteiten en expertise in te brengen. Andere sterke kanten van het ensemble zijn de uitstekende artistieke kwaliteit, gevarieerde en indrukwekkende programma’s, een goed gevoel voor geschiedenis en dramaturgie en een aanstekelijk en intensief samenspel.
Marit Broekroelofs (1968) geeft cello les bij Muziekcentrum Westerveld in Dieverbrug en heeft haar eigen particuliere Celloschool in Assen. Verder werkt ze regelmatig mee aan diverse, schitterende uitvoeringen van oude muziek in Noord Nederland. Marit Broekroelofs bespeelt een Boheemse cello met een volle, donkere klank, een prachtige, vijfsnarige, Engelse barokcello en diverse viola’s da gamba.
Sietze de Vries (1973) is een internationaal actieve concertorganist en kerkmuzikant. Tijdens en na zijn afstuderen won hij vele prijzen op diverse nationale en internationale orgelconcoursen, met als laatste hoogtepunt de eerste prijs op het Haarlemse Internationale Orgelimprovisatieconcours in 2002. Sindsdien heeft hij naam gemaakt als improvisator met het spelen in alle stijlen, van renaissance tot hedendaags.
Tracklist:
Dietrich Buxtehude: Jesu, meines Lebens Leben
Christoph Demantius: Weissagung
Heinrich Schütz: O süßer, o freundlicher
Hans Leo Hassler: O Haupt voll Blut und Wunden
Jacob Handl: Ecce quomodo moritur iustus
Dietrich Becker: Traur und Begräbniß Music “Jesu, meine Freude”
Sietze de Vries: Improvisation über Jesu, meine Freude
Johann Michael Bach: Jesu, meine Freude
Andreas Hammerschmidt: Ach, Jesus stirbt
Matthias Weckmann: Weine nicht
Gregoriaans: Christ lag in Todesbanden
Heinrich Scheidemann: Variatione I über Christ lag in Todesbanden
Hassler: Christ lag in Todesbanden/Hymnus
Samuel Scheidt: Motette “Christ lag in Todesbanden/Motet
Dieterich Buxtehude/Johann Crüger: Heut triumphieret Gottes Sohn
A German Passion 17th Century Music For the Time of Lent and Easter Margaretha Consort Marit Broekroelofs cd Naxos 8551484