In deze luxueuze uitgave met magnifieke foto’s in het midden van het boek, worden 404 brieven, voorafgegaan door een uitgebreide inleiding, bestaande uit de duiding en situering en betekenis van de brieven. De brieven zelf, van juni 1910 tot augustus 1914, zijn chronologisch geordend in 9 perioden. De brieven gaan o.a. over het elkaar leren kennen en de eerste liefdesweken, de catastrofe en de gevolgen ervan, hun geheime ontmoeting in Wenen, Alma in de VS, de ziekte en het overlijden van Gustav Mahler, de eerste zomer van Alma als weduwe, grote verwachtingen en harde teleurstellingen, relatiecrisissen en de jaren van afstand…
Alma Schindler, geboren in Wenen in 1879, genoot een muzikale opleiding. Als vrouw van de componist en dirigent Gustav Mahler en, na de dood van Mahler, van de architect Walter Gropius en vervolgens van de dichter, Franz Werfel, had ze persoonlijk contact met de Secessionisten, de schilder Gustav Klimt en met de componist (haar leraar) Alexander von Zemlinksy. Soms was ze de minnares van de schilder Oskar Kokoschka en als gastvrouw van artistieke salons in Wenen, en na 1938, in Los Angeles en New York, verzamelde ze kunstenaars en beroemdheden om zich heen. Ze overleed in 1964 in New York.
Walter Gropius, geboren in Berlijn in 1883, was een Duitse (sinds 1944, Amerikaanse) architect en oprichter van het Bauhaus. Samen met Ludwig Mies van der Rohe, Frank Lloyd Wright en Le Corbusier wordt hij beschouwd als een pionier van de internationale, modernistische architectuur. In 1915 trouwde hij met Alma Mahler, en na de scheiding trouwde hij in 1923 met de journaliste Ise Frank. Hij overleed in Boston in 1969.
In de zomer van 1910 ontmoetten Alma Mahler en Walter Gropius elkaar in een kuuroord, het was het begin van een relatie die begon als een hartstochtelijke aangelegenheid en uitgroeide tot een complexe relatie met ups en downs. Ongeveer 400 brieven vertellen het leven van de jonge vrouw en de architect. Tot de dood van haar echtgenoot Gustav Mahler in mei 1911 werd Alma Mahler heen en weer geslingerd tussen haar betrokkenheid bij zijn muziek, haar eigen componeerwerk en haar verlangen naar vrijheid. Walter Gropius had destijds weinig meer te laten zien dan zijn idealistische visies. Het boek, vakkundig becommentarieerd, maakt de gehele correspondentie uit de jaren 1910-1914 voor het eerst toegankelijk en biedt compleet nieuwe inzichten in het dramatisch leven en werk van drie centrale protagonisten van de moderniteit.
In februari 1901 ging Mahlers “Das klagende Lied” in Wenen in première. Hij werkte toen aan zijn Vijfde Symfonie, aan het lied “Der Tamboursg’sell”, aan de “Kindertotenlieder”, en aan de “Rückert-Lieder, en… hij leerde Alma Schindler kennen. In november vond in München de eerste uitvoering van zijn Vierde Symfonie plaats en op 9 maart 1902 trouwde Mahler met Alma. Justine Mahler, zijn zuster, trouwde de volgende dag met de violist, Arnold Rosé.
In 1910 ontmoette Walter Gropius Alma Mahler, de vrouw van de componist Gustav Mahler, en begon een buitenechtelijke relatie met haar. Het huwelijk eindigde in 1920 door een scheiding. In 1918/1919 ontmoette Gropius Lily Hildebrandt, met wie hij een affaire begon. De liefdesrelatie mondde uit in een vriendschap toen hij in 1922 de journaliste Ise Frank ontmoette, met wie hij in 1923 trouwde. De vriendschap met Lily Hildebrandt duurde tot aan zijn dood. Ise Gropius (1897-1983) schreef waarschijnlijk een groot deel van Gropius’ teksten. Met haar adopteerde hij Beate Forberg, genaamd Ati, de dochter van Ise’s overleden zus. Walter’s zus Manon Burchard, geboren Gropius, is de overgrootmoeder van de Duitse actrices Marie Burchard en Bettina Burchard en de kunsthistoricus Wolf Burchard.
Ten tijde van de 8ste symfonie (1906-1907) had Mahlers 20 jaar jongere vrouw, Alma, een stiekeme verhouding met een andere man, de jonge architect, Walter Gropius. Die kon haar, zo meende ze, de liefde en aandacht geven die ze wou, liefde en aandacht die Mahler haar door zijn complexe, eigenzinnige en starre houding en levenswandel, niet kon geven. Door een ongelukkig toeval belandde een brief van de geheime minnaar aan Alma echter in handen van de componist. Mahler was met stomheid geslagen en wilde er alles aan doen om hen uit elkaar te drijven. Zijn enig middel om de situatie te verwerken en er over heen te komen, was echter het componeren van een gigantisch, hemelbestormend werk. Het resultaat was de achtste symfonie, bedoeld als dé ultieme liefdesverklaring aan zijn vrouw, zijn “Höchste Herrscherin der Welt, Ohnegleichen”, in een vergeefse poging haar hart opnieuw te winnen.
Alma Schindler (foto) was de dochter van de landschapsschilder, Emil Jakob Schindler, en de zangeres, Anna Sofie von Bergen. Ze was tevens de stiefdochter van de Sezession-schilder Carl Moll, met wie haar moeder al een verhouding had tijdens haar huwelijk met Schindler. Als jonge vrouw had Alma kortstondige relaties met Klimt, met de theaterdirecteur Max Burckhard en met haar leraar, de componist Alexander von Zemlinsky. In 1902, huwde ze uiteindelijk met de 19 jaar oudere, Gustav Mahler, maar nog tijdens haar huwelijk met Mahler, begon Alma, een affaire met Walter Gropius.
In de herfst van 1915, trouwde Alma met Gropius, maar tijdens dit huwelijk had Alma 2 jaar lang, een affaire met de schilder, Oskar Kokoschka. In 1920 scheidde ze van Gropius en hertrouwde in 1929 met de schrijver, Franz Werfel (1890-1945). De dochter van Alma en Gropius, Manon, geboren 1916, overleed in 1935 aan polio. Alban Berg droeg in dat jaar aan haar zijn beroemd vioolconcerto, “Dem Andenken eines Engels”, op en kreeg een literair monument van Franz Werfel. Gustav Mahler had met zijn vrouw Alma, twee dochters. Maria Anna (“Putzi”) overleed echter in 1907, op 4-jarige leeftijd, maar Anna Justine (“Gucki”), leefde als beeldhouwster, een bewogen en lang leven. Zij overleed op 84-jarige leeftijd, in 1988, in Londen.
De correspondentie uit het Bauhaus-archief in Berlijn, die ongeveer 950 brieven van Alma Mahler en ongeveer 310 conceptbrieven van Walter Gropius omvat, geeft niet alleen meer uitleg over haar werk en zelfbeeld als componist, maar ook over al haar activiteiten als kunstmecenas en organisator van het muzikale en culturele leven in de eerste helft van de 20e eeuw. Uit haar recent uitgegeven correspondentie met Alban Berg en Arnold Schönberg bleek al welke grote invloed Alma Mahler had aan het begin van de 20e eeuw als cultureel figuur op het gebied van de muziek. Ook zonder de werken van Gustav Mahler zou de ontvangst anders zijn geweest. Werken van deze drie componisten zijn ook het onderwerp van de grotendeels ongepubliceerde correspondentie met Gropius.
In een zeldzame openhartigheid, zelfs bij Alma Mahler, werpt dit niet alleen licht op haar biografie, die gedeeltelijk overschaduwd werd door latere zelfportretten, maar ook op de geschiedenis van muziek en architectuur van de eerste helft van de 20ste eeuw. De grote invloed van Alma Mahler komt hier duidelijk tot uiting in haar actieve betrokkenheid bij de vroege ontwerpen van Gropius, haar aanmoediging door het sturen van buitenlandse literatuur en het regelen van bestellingen of contacten, evenals haar vraag naar uitmuntende prestaties. De correspondentie werpt ook licht op de ontwikkeling van Gropius’ theoretische werk en zijn biografische beslissingen.
Met name de fase vanaf het begin van de relatie met Walter Gropius in 1910 tot het begin van de Eerste Wereldoorlog in 1914 vormt hierbij een centrale getuigenis. De bronnen zijn grotendeels geheel ongesorteerd en ongedateerd, en de conceptbrieven van Gropius zijn grotendeels onsamenhangend en uiterst moeilijk te ontcijferen. De ontwikkeling van het materiaal vertegenwoordigt een filologisch zeer veeleisende taak, die nu na vele jaren van voorbereidend werk mogelijk is.
Annemarie Jaeggi (red.) is sinds 2003 directeur van het Bauhaus Archiv/Museum für Gestaltung (Museum of Design) in Berlijn. Het werk van Walter Gropius staat centraal in haar werk. Jörg Rothkamm (red.) is hoogleraar musicologie aan de Universiteit van Tübingen. Sinds de jaren negentig publiceert hij over Alma en Gustav Mahler.
Du bist mir Kunst Der Briefwechsel Alma Mahler – Walter Gropius 1910 bis 1914 Herausgegeben von Annemarie Jaeggi und Jörg Rothkamm 779 bladz. Duits geïllustreerd uitg. Residenz Verlag ISBN 9783701735945
https://www.stretto.be/2018/07/12/100-jaar-bauhaus-bij-uitgeverij-prestel/