Andries Visser verdiept zich samen met zijn echtgenote, Lineke Buijs, al decennialang in het leven en denken van de Deense filosoof. In “Het is voorbij” gaat het om vragen rond zogenaamd ‘eenvoudige problemen’, die de kern van het mens-zijn raken. Wat is eigenlijk goed leven? Hoe ga je om met het onvermijdelijke einde daarvan en, in welke zin is er een verband tussen de kwaliteit van je leven en de manier waarop je de dood tegemoet gaat? In dit boek met 14 hoofdstukken over Leven, sterven en onsterfelijkheid, draagt Andries Visser opnieuw heel wat onbekend materiaal aan, ook over Kierkegaards leven.

Søren Kierkegaard (1813-1855), de denker van de menselijke existentie, de Socrates van Kopenhagen’, was een protestantse theoloog die de groei van het bewustzijn van de relatie van de mens tot God en het besef van het tijdelijk bestaan en de eeuwige waarheid, onderscheidde in fasen van esthetisch, ethisch en religieus leven. In 1848 had Søren Kierkegaard reeds een omvangrijk oeuvre bijeen geschreven waarvan een groot deel onder verschillende pseudoniemen was verschenen. Als in 1848 een tweede druk van zijn esthetische essays, voordrachten en opstellen, twee brieven en een preek, “Of/Of” ging verschijnen, voorzag hij het nl. van een toelichting, een soort van spirituele autobiografie, “Het gezichtspunt voor mijn schrijverswerkzaamheid”, één van zijn allerbelangrijkste geschriften. In 1851 verscheen een ingekorte versie met de titel “Over mijn schrijverswerkzaamheid”.

De Deense denker Søren Kierkegaard spreekt met zijn unieke stijl en scherpe inzichten nog steeds tot de verbeelding. Hijzelf was briljant, maar zijn teksten zijn moeilijk. Geen andere filosoof heeft zoveel over het concreet, dagelijkse bestaan geschreven als deze Deense filosoof. Hij heeft veel lezers eeuwenlang weten te verbazen met zijn scherpe inzichten. Tot zijn intellectuele bewonderaars behoorden filosofen als Ludwig Wittgenstein en beroemde auteurs als John Updike. Het overkoepelend thema in Kierkegaards werk én leven was ‘jezelf worden’, een proces dat zich niet voltrekt met piekervaringen en rustmomenten, maar in de realiteit van alledag. Geloven betekende voor Kierkegaard: in vertrouwen het leven omarmen zoals dat zich aandient. Overigens was Kierkegaards eigen verhouding met het ‘gewone leven’ tamelijk moeizaam: de relatie met zijn vader was problematisch en zijn liefdesleven kende weinig vreugde.

Hoewel de receptie van Kierkegaards werk aanvankelijk min of meer beperkt bleef tot Scandinavië, is zijn filosofie ondertussen wel internationaal bekend geworden. Naarmate zijn geschriften werden vertaald in verschillende talen, verspreidde zijn reputatie zich tot ver buiten zijn geboorteland Denemarken. Begin 20e eeuw werden de belangrijkste werken van Kierkegaard en zijn dagboeken vertaald in het Duits, in de jaren 1930 gevolgd door de eerste academische Engelse vertalingen. Vandaag de dag zijn de verzamelde werken van Kierkegaard beschikbaar in alle belangrijke talen. In de laatste jaren van zijn leven werd hij in Scandinavië vooral berucht als de filosoof die de Deense Volkskerk had aangevallen. Later werden veel andere aspecten van zijn werk het voorwerp van ernstig wetenschappelijk onderzoek tot ver buiten de Noordelijke landen. Verschillende filosofische en religieuze bewegingen baseerden zich op zijn denkbeelden. Filosofen en theologen die werden beïnvloed door Kierkegaard waren onder meer Simone de Beauvoir, Albert Camus, Martin Heidegger, Karl Jaspers, Gabriel Marcel, Maurice Merleau-Ponty en Jean-Paul Sartre. Ludwig Wittgenstein was diep onder de indruk van Kierkegaards filosofie en Karl Popper noemde hem de grote hervormer van de christelijke ethiek.

De mens is geest. Volgens Kierkegaard is dat het meest koninklijke wat er over een mens gezegd kan worden. Iedereen heeft naast een uiterlijk leven ook een minstens zo fascinerend innerlijk leven. Met de relatie tussen die binnen- en buitenkant van het menselijke bestaan heeft Kierkegaard zich intensief beziggehouden. Vandaar ook zijn originele en diepzinnige werken over onderwerpen als angst, liefde, vertwijfeling en vertrouwen. In “De mens is geest” leidde Andries Visser u reeds op een heldere manier binnen in enkele van de belangrijkste aspecten van Kierkegaards gedachten. Hij liet aan de hand van niet eerder in het Nederlands gepubliceerde brieven en dagboekaantekeningen ook Kierkegaards eigen menselijkheid tot leven komen.

Wat drijft je, wat beweegt je, bij wat je doet, bij de manier waarop je leeft? Zulke vragen zijn niet zo eenvoudig te beantwoorden, maar ze raken wel de kern van ons leven. Vaak genoeg hebben onze diepste drijfveren te maken met achterliggende emoties, zoals angst, liefde, geloof of vertwijfeling. Over elk van deze vier ‘drijfveren’ schreef de Deense filosoof Søren Kierkegaard een heel boek, soms zelfs meerdere. In “Drijfveren”, bracht Visser aan de hand van Kierkegaards ideeën, op een eenvoudige manier zijn eigen drijfveren onder woorden, zodat wat hijzelf van Kierkegaard had geleerd, voor anderen eveneens van nut kon zijn. Zelfs wie al bekend was met het werk van Kierkegaard, was verrast worden door de frisheid van presentatie en de verscheidenheid aan invalshoeken die hier geboden werd.

Is de dood het einde, of is dat minder zeker dan menigeen zegt te wensen of geneigd is te denken? Wat is onsterfelijkheid, wat zou het kunnen inhouden? Hoe werd Kierkegaard zelf met de dood geconfronteerd? Vragen die voor iedereen actueel zijn, zeker in een tijd waarin de angst voor de dood alleen maar lijkt toe te nemen, en waarin de gedachte ‘dat je maar eenmaal leeft’ het bestaan onder grote spanning zet. Na “De mens is geest” en “Drijfveren” is er nu het waardig sluitstuk van het boeiend drieluik over het gedachtegoed van Søren Kierkegaard.

Sinds de jaren ’80 lezen Andries Visser (1947, wiskundige en filosoof) en Lineke Buijs (1948, theoloog), de boeken van Søren Kierkegaard. Veel van zijn werken vertaalden zij, waaronder al zijn ‘opbouwende toespraken’.

Andries Visser, Het is voorbij Kierkegaard over leven, sterven en onsterfelijkheid 330 bladz. uitg. Damon ISBN 9789463403498

https://www.stretto.be/2017/09/10/over-kierkegaard-en-andersen/