Anna Koopstra, conservator vroege Nederlandse schilderkunst van Musea Brugge, vertelt in toegankelijke essays over het adembenemend werk van Hans Memling, de Vlaamse primitief, actief van 1465 tot 1494, in Brugge. Zij vertelt over zijn verbeeldingskracht, zijn onvoorstelbaar technisch meesterschap en de culturele context waarin hij leefde en werkte. Deze magistrale uitgave gaat gepaard met de heropening van het Museum Sint-Janhospitaal in Brugge op 16 december 2023.
De tentoonstelling, “Primitifs flamands à Bruges” was een kunsttentoonstelling van schilderijen van de zogenaamde “Vlaamse primitieven” (tegenwoordig meestal vroege Nederlandse schilders genoemd) gehouden in het provinciaal Hof in Brugge tussen juni en oktober 1902. Het was de grootste tentoonstelling van 15de eeuwse, Vlaamse kunst tot dan toe. Ze bestond uit 413 officiële catalogusvermeldingen en trok ongeveer 35.000 bezoekers. De expositie met als curator, baron Henri Kervyn de Lettenhove, de architect van het magnifiek kasteel Tudor in Sint-Andries, nabij Brugge, gebouwd in 1904-06 voor Stanislas van Outryve d’Ydewalle, was zeer invloedrijk.
Deze gigantische tentoonstelling leidde tot ten minste vijf nieuwe boeken en talloze wetenschappelijke artikelen over het onderwerp, en ze initieerde diepere studie van de Vlaamse primitieven door een nieuwe generatie specialisten. Ze inspireerde zelfs Johan Huizinga om de middeleeuwen verder te bestuderen en om zijn “Herfsttij der Middeleeuwen” te schrijven! Eén van de tentoongestelde werken was… de “Annunciatie” van Hans Memling.
Het Sint-Janshospitaal was ooit de belangrijkste middeleeuwse stedelijke instelling voor zieken, armen en behoeftigen in de stad Brugge. Sinds 1977 zijn de middeleeuwse ziekenzalen ingericht als museum. Dat museum vertelt het verhaal van het gebouw, de zieken- en zielszorg en de kloostergemeenschap aan de hand van gebruiksvoorwerpen en kunstwerken, in de eerste plaats de werken van Hans Memling.
De Duitse Hans Memling, de 15de eeuwse meester van hyperrealistische taferelen en landschappen, getrouwd met Tanne de Valkenaerede en vader van Hannekin, Neelkin en Claykin, leefde en werkte in Brugge. Daar creëerde hij zijn ongelooflijke meesterwerken. Vermoedelijk tussen 1451 en 1465, toen hij zich in Brugge kwam vestigen, genoot Memling in Brussel een opleiding bij Rogier van der Weyden. Memling werd vooral door Rogier van der Weyden geïnspireerd in zijn streven de vorm en expressie uit te beelden, die hij aan zijn figuren en composities wilde geven. Tegenstellingen werden verzacht en leidden tot een subliem, magisch, statisch eindresultaat.
De Vlaamse primitief Hans Memling (ca. 1435–1494), die een cruciale rol speelde in de vroege Nederlandse schilderkunst, is onlosmakelijk verbonden met Brugge. Tot zijn indrukwekkendste creaties behoren ongetwijfeld het Johannesaltaar en het Ursulaschrijn, die hij maakte in opdracht van het Sint-Janshospitaal. De heilige Ursula werd nl. aanroepen voor een goede dood. Al omstreeks 1400 was er een schrijn met relieken van die heilige Ursula en haar 11.000 maagden in het hospitaal aanwezig. In 1489 werden die relieken plechtig overgebracht naar een veel imposanter Ursulaschrijn, geschilderd door Hans Memling in opdracht onder meer van twee kloosterzusters van Sint-Jan. Dat indrukwekkend schrijn bleef in de kapel van het Sint-Janshospitaal bewaard tot 1839, toen het naar de kapittelkamer in het klooster van de zusters werd overgebracht om er samen met de andere schilderijen die Memling in opdracht van de kloosterorde maakte, het eerste Memlingmuseum te vormen. Anno 2019 was de collectie van dit museum te zien in de ziekenzaal van het Sint-Janshospitaal.
Vier van de zeven topwerken in het museum maakte Memling speciaal voor het Sint-Janshospitaal en zijn er al sinds de late 15e eeuw thuis. Speciaal voor zijn werken werd een monumentaal, glazen schrijn gebouwd. In de aanpalende hospitaalkerk komt u trouwens oog in oog te staan met het Ursulaschrijn, een van de absolute topwerken van Memling.
De Vlaamse Primitieven waren een groep kunstschilders uit de Nederlanden van de 15de – en begin 16de eeuw, voornamelijk werkzaam in Brugge, Gent, Leuven, Doornik en Brussel. Enkele bekende vertegenwoordigers van deze school waren Robert Campin, Jan van Eyck, Jheronimus Bosch, Rogier van der Weyden, Hugo van der Goes, Hans Memling, Dirk Bouts, Quinten Massijs (I) en Gerard David. De werken van de Vlaamse Primitieven waren een hoogtepunt in de kunstgeschiedenis van de oude Nederlanden. In de kunststroming vinden we vertegenwoordigers uit de gehele Nederlanden, maar ze vestigden zich voornamelijk in de Zuidelijke Nederlanden.
De Vlaamse Primitieven hadden een grote invloed op de ontwikkeling van de westerse schilderkunst, mede door de intense contacten die er waren tussen Noord-Italië (Florence) en het toenmalig graafschap Vlaanderen via Brugge. In het zuiden van Europa werd deze manier van schilderen al gauw populair en beïnvloedde daardoor verschillende kunstenaars, zoals Domenico Ghirlandaio, Botticelli en andere van hun Florentijnse tijdgenoten. De in Brugge gevestigde Florentijnse familie Portinari bv., bestelde bij Hugo van der Goes een altaarstuk voor een Florentijnse kerk (de zogenaamde “portinaritriptiek”, vandaag in de Galleria degli Uffizi in Florence). Het Portret van Benedetto Portinari uit de Uffizi in Florence, de Triptiek met de Verrijzenis uit het Louvre in Parijs en de Madonna met Schenker uit het Kunsthistorisches Museum in Wenen, vertonen met name decoratieve elementen, die aan de Italiaanse renaissancestijl zijn ontleend.
De indrukwekkende Memling-collectie van Musea Brugge is de op één na grootste ter wereld. Het bijbehorend magistraal boek toont Memlings adembenemende kunstwerken tot in de kleinste details en biedt een unieke gelegenheid om zijn werk beter te leren kennen of te herontdekken. Op vrijdag 15 december openden de deuren van het gloednieuwe Museum Sint-Janshospitaal, na de volledige herinrichting die er het voorbije jaar plaatsvond. Laat u er nu betoveren door de werken van één van de bekendste Vlaamse primitieven, Hans Memling.
In het prachtig geïllustreerd boek, verneemt u eerst alles over het Drieluik van Johannes de Doper en Johannes de Evangelist (Johannesaltaarstuk), het Sint-Janshospitaal: van de twaalfde naar de eenentwintigste eeuw, schilderkunst in de Bourgondische Nederlanden en de Annunciatie, het Reliekschrijn van de heilige Ursula (Ursulaschrijn), Brugge en de wereld, 1450–1500 en Memlings opdrachtgevers. Dit wordt gevolg door uitzonderlijk interessante teksten over het Drieluik met de heiligen Christophorus, Maurus en Gillis (Moreeltriptiek), het Drieluik met de Aanbidding der Wijzen (Floreinstriptiek) en het Drieluik met de bewening van Christus. De laatste hoofdstukken zijn gewijd aan ‘De bekwaamste en voortreffelijkste schilder van de gehele christelijke wereld’, Memling als portretschilder, het Diptiek van Maarten van Nieuwenhove, het Portret van een jonge vrouw of Sibylla Sambetha en het Stichtersportret van Francisco (?) de Rojas.
Anna Koopstra (1980) werkte eerder in het Suermondt-Ludwig Museum in Aken, The Metropolitan Museum of Art in New York en The National Gallery in Londen. Voorts was ze onder andere als gastcurator aan de slag voor Museum Helmond en als onderzoeker in het Wereldmuseum in Rotterdam. Koopstra studeerde kunstgeschiedenis aan de Rijksuniversiteit Groningen waar ze zich specialiseerde in 15de -eeuwse schilderkunst in de Zuidelijke Nederlanden en een scriptie schreef over materiaaltechnisch onderzoek naar het oeuvre van Jan van Eyck. Ze promoveerde in 2016 aan The Courtauld Institute of Art in Londen met een proefschrift over de vroeg 16de -eeuwse kunstenaar Jean Bellegambe.
Koopstra is gespecialiseerd in onderzoek naar de materialen en technieken van schilderijen, de werkwijze van kunstenaars en de oorspronkelijke betekenis en context van kunstwerken. Ze werkte mee aan de tentoonstelling Man, Myth, and Sensual Pleasures: Jan Gossart’s Renaissance (The Metropolitan Museum of Art, 2010), was curator van onder andere Giovanni da Rimini: A 14th-Century Masterpiece Unveiled (National Gallery, 2016) en Lucas Gassel van Helmond. Meester van het landschap (Museum Helmond, 2020) en publiceerde over kunstenaars uit de 14de, 15de, 16de en 17de eeuw. In 2022 verscheen haar boek Jean Bellegambe. Making, meaning and patronage of his works.
Museum Sint-Janshospitaal – Mariastraat 38 – 8000 Brugge
Opgelet: nieuwe ingang – binnenplein Oud Sint-Jan
Van 16/12/2023 – Open van 9.30u tot 17.00u. Sluitingsdag: maandag
https://www.museabrugge.be/bezoek-onze-musea/onze-musea-en-monumenten/sint-janshospitaal
Anna Koopstra Hans Memling in Brugge 208 bladz. geïllustreerd Uitgeverij Hannibal Books ISBN 9789464666885