Deze indrukwekkend, erudiete cultuurgeschiedenis laat met Thomas Mann als gids, zien hoe de grootste denkers en schrijvers van de 19de eeuw bevangen raakten door het schrikbeeld van het naderend verval van de Europese cultuur. In zijn volumineus maar uitermate leesbaar boek, vertelt Cor Hermans een uitgebreid en meeslepend verhaal over grote denkers en kunstenaars, die heel kritisch reageerden op de modernisering van de samenleving.
Kan de moderne Europese mens, die dan heerst over een groot deel van de aarde, het product zijn van een cultuur in ontbinding? De 19de eeuw was een tijd van vernieuwing en vooruitgang, maar had ook een zwaarmoedige kant. Een Europa van de dageraad en een Europa van de schemering bestaan naast elkaar. Het heldere morgenlicht behoort de doeners en de bouwers toe, die het continent in hoog tempo vullen met industriecomplexen, metropolen en snelle treinen. In de avondschemer leven de melancholici, de dromers en de twijfelaars. Zij vatten het bestaan niet praktisch op, maar esthetisch. Hier treffen we de denkers, schrijvers en kunstenaars aan die geloven dat de ‘echte’ cultuur door de banale burgerlijke moderniteit verloren gaat. Hun horizon is vervaagd, uitgeveegd in een ‘alledaagse’ beschaving die geen metafysische richting meer geeft. “Door het tijdsperspectief te verbreden tot de periode 1835-1914 ontstaat er voldoende ruimte om cultuurbeeld en moderniseringsbeeld naast elkaar te leggen”, schrijft Hermans.
Hermans’ verhaal speelt zich af in 16 steden, Lübeck, Travemünde, Parijs, Kopenhagen, Yonville, Dresden, Brussel, Baden-Baden, Sint-Petersburg, Bayreuth, Venetië, Turijn, München, Moskou, Wenen en Bad Tölz. De uitgewiste horizon is een indrukwekkende tocht door het fin de siècle die begint bij de elegante burgerwereld, Lebensform en Bildung, van Thomas Manns “Buddenbrooks”, een roman over een welvarende familie, die in de ban raakt van een twijfel aan het bestaan die haar verval inluidt. Onderweg zien we hoe zich een obsessie met cultureel en psychisch verval aftekent in het werk van tal van filosofen, componisten en schrijvers, o.a. Baudelaire, Tsjechov, Wagner, Nietzsche, Ibsen, Kierkegaard, Flaubert, Freud, Toergenjev en Dostojevski. 
Uit het fascinerend boek van Hermans wordt duidelijk dat de cultuurpessimistische denkers uit de 19de eeuw een noodzakelijke tegenstem vertegenwoordigden, een stem die ons nog altijd kan behoeden voor zelfgenoegzaamheid en kortzichtigheid. Ze maakt ons immers bewust van de paradox van de vrijheid: de mens kan zich bevrijden van voorschriften en dogma’s, maar dit leidt niet zelden tot gevoelens van onmacht, ontheemding en desoriëntatie. We moeten dus continu blijven nadenken over wat we met onze vrijheid willen.
Hoe is te verklaren dat, tegen de achtergrond van dergelijke verworvenheden en perspectieven, velen in Europa in de ban raken van de gedachte dat de cultuur alom tekenen van verval vertoont en zelfs haar einde nadert? Hoe interpreteert en verklaart men dit verval? Om tot een antwoord op deze vragen te komen, nam de auteur daartoe het werk en denken van Thomas Mann als leidraad en bewoog hij zich in zijn intellectueel universum. “Schopenhauer, Baudelaire, Kierkegaard, Flaubert, Wagner, Nietzsche, Toergenjev, Dostojevski, Tsjechov, Ibsen, Freud en Spengler, schrijft de auteur, “waren Manns belangrijke inhoudelijke ijkpunten en wij zullen hen hierna uitvoerig consulteren: ieder van hen blijkt, bij nadere beschouwing, een eigen en uniek licht te kunnen werpen op ons centrale thema van het ervaren of voorziene cultureel verval in Europa. Samen zijn zij de aanzeggers van het cultuurverval”. Een meesterwerk over filosofie, muziek, cultuur en literatuur en de onderlinge contacten tussen filosofen, schrijvers en componisten, met als centraal en gemeenschappelijk thema, de zorg om het verval van de cultuur. Niet te missen!
De historicus, Cor Hermans (1953), publiceerde eerder over Charles Darwin, John Stuart Mill en de moderne literatuur in het interbellum. Zijn onderzoek richt zich op de moderne Europese ideeëngeschiedenis en in het bijzonder op de interactie van filosofie, literatuur en historische ontwikkeling.
Cor Hermans, De uitgewiste horizon Europa’s obsessie met cultureel verval 1835-1914, 621 bladz. geïllustreerd uitg. Boom ISBN 9789024465347
https://www.stretto.be/2017/05/26/biografie-van-thomas-mann-de-laatste-duitse-verteller/