De joods-Oostenrijks-Britse filosoof, Ludwig Wittgenstein (1889-1951) leverde veel bijgedragen aan de taalfilosofie en aan de grondvesten van de logica, de filosofie van de wiskunde en de filosofie van de geest. Hij wordt gezien als een pionier in de analytische filosofie en als een van de grootste filosofen van de 20ste eeuw. Hij wordt daarnaast geplaatst in de school van de Ordinary language philosophy. Wittgenstein studeerde bij Bertrand Russell in Cambridge, waar hij dan van 1939 tot 1947, zelf de leerstoel voor wijsbegeerte bekleedde. Hij heeft twee boeken op zijn naam staan die een omwenteling in het filosofisch denken teweegbrachten, de “Tractatus” en de “Filosofische onderzoekingen”. Deze monumentale biografie is een heruitgave van het in 2012 verschenen boek, ‘Ludwig Wittgenstein: Portret van een gekwelde ziel’.
Ludwig Wittgenstein heeft de koers van de 20ste -eeuwse filosofie voorgoed veranderd. In Wittgenstein, de veelgeprezen biografie die inmiddels als een klassieker wordt beschouwd, onthulde Ray Monk de diepten van Wittgensteins denken. Hij bestudeerde hiervoor niet alleen zijn geschriften en de correspondentie van, maar sprak ook met zijn familie, vrienden en studenten. Het resultaat was een fascinerend portret van een onontkoombaar denker, die de filosofie ingrijpend beïnvloedde, maar voortdurend twijfelde aan zijn eigen bestaansrecht.
“Van de persoon van Ludwig Wittgenstein”, lezen we in de inleiding, “gaat iets bijzonder fascinerends uit, dat niet geheel verklaard wordt door de geweldige invloed die hij heeft uitgeoefend op de ontwikkeling van de filosofie in deze eeuw. Ook mensen die de analytische filosofie koud laat, vinden hem boeiend. Er zijn gedichten over hem geschreven, schilderijen werden door hem geïnspireerd, zijn werk is op muziek gezet, en hij is tot de hoofdpersoon gemaakt van een geslaagde roman die weinig anders is dan een geromantiseerde biografie (The World As I Found It, van Bruce Duffy). Voorts zijn er ten minste vijf televisiedocumentaires over hem gemaakt en er zijn talloze herinneringen aan hem opgetekend, dikwijls door mensen die hem slechts zeer terloops hebben gekend. (F.R. Leavis, bijvoorbeeld, die hem maar vier- of vijfmaal heeft ontmoet, schreef een artikel van zestien bladzijden met als titel ‘Memories of Wittgenstein’.)”.
“Er zijn herinneringen”, zo lezen we verder, “aan Wittgenstein gepubliceerd door de dame die hem Russisch onderwees, de man die hem turf bracht in zijn huisje in Ierland en de man die, hoewel hij hem nauwelijks kende, toevallig de laatste foto’s van hem nam. Dit staat in zekere zin los van de niet-aflatende stroom van commentaren op Wittgensteins filosofie. Maar ook hier wordt in hoog tempo gewerkt. Een recente bibliografie van secundaire bronnen vermeldt niet minder dan 5868 artikelen en boeken over zijn werk. Maar weinige van deze publicaties zullen de belangstelling trekken (of zelfs maar begrijpelijk zijn) voor mensen buiten de academische wereld, en een even gering aantal van deze publicaties zal ingaan op de aspecten van Wittgensteins leven en persoon die de inspiratie vormen voor de in de vorige alinea genoemde herinneringen”.
De filosofie bakent door het denkbare af te bakenen het ondenkbare af. Zij moet het ondenkbare door het denkbare begrenzen. Dit ondenkbare heet Wittgenstein, in navolging van Mauthner, het mystieke, het onuitsprekelijke. Men wijst het onzegbare aan door het zegbare duidelijk te stellen. Dit onzegbare is het mystieke en het mystieke is het ethische, het leven en het ik. Het subject is een grens van de wereld, en niet hoe de wereld is, is mystiek, maar dat ze is! De zin van de wereld moet erbuiten liggen. De oplossing van het mysterie van het leven in ruimte en tijd is gelegen buiten ruimte en tijd. Volgens Wittgenstein was de juiste methode in de filosofie niets te zeggen dan wat gezegd kan worden. Er bestaan geen metatalen, de logica is zinloos en de filosofie is onzin. Het resultaat werd de ‘Tractatus-logico-philosophicus’.
Ludwig Wittgenstein is misschien wel de grootste filosoof van de 20ste eeuw, en zeker een van de meest originele in de hele westerse traditie. Gezien de ontoegankelijkheid van zijn werk is het opmerkelijk dat hij gedichten, schilderijen, films, muziekcomposities, titels van boeken – en zelfs romans – heeft geïnspireerd. In zijn prachtige biografie heeft Ray Monk deze zeer meeslepende mens tot leven gebracht op een manier die perfect de fascinatie verklaart die hij heeft opgeroepen. Wittgensteins leven was er een van grote morele en spirituele diepgang. Hoewel zijn werk problemen op het gebied van logica, taal, geest en kennis behandelt, beschreef hij het vaak als een ethisch punt, en zei hij ooit dat hij ‘het niet kon helpen elk probleem vanuit een joods-religieus gezichtspunt te bekijken’.
“The Duty of Genius” van Ray Monk was de eerste uitgebreide biografie van Wittgenstein die werd gepubliceerd en is sindsdien immens populair. Het werd voorafgegaan door de biografie van Brian McGuinness, Young Ludwig genaamd, die het leven van Wittgenstein tot 1921 vertelde. Dit was een buitengewoon goede biografie met veel fascinerende details en gebaseerd op diepgaande kennis van de Weense cultuur, maar het gaf je slechts de helft van zijn leven. Ray Monk’s biografie geeft je de volledige biografie. Het is een zeer sympathiek geschreven boek met een wonderbaarlijk instinct voor de psychologie van het onderwerp. Het geeft je een begrijpelijk beeld van Wittgenstein. Het geeft je ook een goed beeld van zijn filosofie. Het biografisch materiaal wordt afgewisseld met aantrekkelijk heldere, filosofische discussies. Het maakt duidelijk hoe fascinerend Wittgenstein was in zijn poging de problemen van de filosofie onder ogen te zien en op te lossen en het maakt duidelijk waar zijn genialiteit lag.
Na het voorwoord van de Wittgenstein specialist, Bert Keizer en een korte inleiding, volgen 4 uitgebreide hoofdstukken, die Wittgensteins leven en denken in 4 perioden, chronologisch volgen, I 1889-1919, II 1919-1928, III 1929-1941 en IV 1941-1951. Daarin gaat het o.a. over Wenen, het laboratorium voor zelfvernietiging, Manchester, Wittgenstein als de protégé van Bertrand Russell, Noorwegen en het front, de “blue” en “brown books”, zijn hoogleraarschap, Swansea in het zuiden van Wales, gelegen aan de monding van de rivier de Tawe, en Ierland. Als Appendix: Bartleys Wittgenstein en de dagboeken in code, gevolgd door verklarende noten, een korte bibliografie en het handig register. “The Duty of Genius” werd schitterend vertaald door Ronald Jonkers.
Ray Monk (1957) is hoogleraar filosofie aan de universiteit van Southampton. Voor zijn Wittgenstein-biografie won hij twee boekenprijzen. Hij schreef ook een tweedelige biografie over Bertrand Russell “Bertrand Russell: The Spirit of Solitude 1872-1921”, “Bertrand Russell: The Ghost of Madness, 1921-1970” en een biografie over Robert Oppenheimer “A Life Inside the Center”.
Ray Monk, “Ludwig Wittgenstein Een biografie” 720 bladz. geïllustreerd uitg. Ten Have ISBN