Voor een zesdelige tv-serie over het Vaticaan kreeg de eminente kerkjurist Rik Torfs de unieke kans om te spreken met eminente gezagdragers in het hart van het instituut Kerk: het Vaticaan. In zijn boek gaat hij dieper in op de structuren van het Vaticaan, zoals het statuut van de pausen en de Romeinse curie en de voortdurende spanning tussen de hooggestemde evangelische boodschap en de uitoefening van macht om haar te bewaken. Een auteur op zoek naar een antwoord op de kernvraag, bestaat er (een) redding voor de Kerk?

Het verhaal van 264 pausen, een wereld van encyclieken, synoden en concilies, is uniek in de geschiedenis van de mensheid. De twee grote tegenpolen, macht en genade, heersen en dienen, gingen een verbond aan, dat in zowel demonen als heiligen belichaamd werd. Van de visser op het meer van Galilea over de onfeilbaarheidsverklaring tijdens het Eerste Vaticaans Concilie van 1870 in de constitutie “Pastor Aeternus”, tot Jorge Mario Bergoglio, de tango en milonga minnende, gewezen provinciaal van de jezuïetenorde in Argentinië, die we nu kennen als paus Franciscus, is het verhaal, hoe dan ook fascinerend. Over de vroege kerkleiders in de eerste eeuwen van de kerkgeschiedenis is daarenboven weinig of zo goed als niets bekend. Franciscus als pausnaam werd trouwens nog nooit eerder gevoerd. De huidige keuze is de eerste geheel nieuwe en unieke naam sinds paus Lando in 913, één van de pausen van de saeculum obscurum of donkere tijd.

De erfenis van het christendom in Europa is omstreden. Religie en verlichting lijken moeilijk samen te gaan in het Westen. Tegelijkertijd is de geschiedenis van alle Europese landen onlosmakelijk verbonden met ontwikkelingen die zich in de loop van vele eeuwen hebben voorgedaan in het christendom en de katholieke kerk. Ook de wortels van het universitair denken en het westers humanisme liggen daarin besloten. Enkele Joden hebben in Jeruzalem, een beweging in gang gezet, die de westerse cultuur, politiek en filosofie diepgravend zou vormgeven, en hoe de laatantieke Romeinse beschaving moeizaam transformeerde doordat christenen meer macht kregen. Het werd een verhaal over de fascinerende en veelzijdige middeleeuwen, waarin de katholieke kerk dominant was, en over de periode van de 16de-eeuwse hervormingen waarin maatschappelijke, juridische en politieke veranderingen om zich heen grepen. De vraag naar de verhouding tussen religieus denken en moderne verlichte principes komt indringend aan de orde, evenals de actuele situatie van het katholicisme in het geseculariseerd Avondland.

“Als je met bisschoppen en kardinalen in en over het Vaticaan spreekt, valt op hoe verschillend de invalshoeken en meningen zijn. Over de pausen van de jongste decennia, maar ook over de toekomst van de door schandalen en secularisering gehavende kerk. Over menselijke contacten en vriendschappen. En over hun eigen geloof in God. Vaak volgden de kerkleiders van vandaag vol idealisme de roeping uit hun jeugd. Wat blijft er van hun dromen over? Zijn ze verdampt of juist uitgezuiverd? Aan de hand van talloze gesprekken voorbij de grens van het formele antwoord – ook in Rome zijn die mogelijk – denk ik in dit boek na over de fundamentele vraag: bestaat er redding voor de kerk?”

Torfs zoomt in 6 hoofdstukken, De pausen, De Romeinse curie, De spanning tussen het Vaticaan en de lokale kerken, De vrouw, en Seksueel misbruik, in op geloof, gedachten en ideeën, op (on)geloof en moraal en de spanning tussen de Vaticaanse positie en die van de lokale kerken, die ethisch vaak andere keuzes maken. Ook de rol van de vrouw en de gevolgen van de schandalen rond seksueel misbruik komen hierbij aan bod. Vervolgens peilt hij naar het hart van de kerkvorsten, naar de spanning tussen hun echte gevoelens en wat ze erover durven te vertellen. Het laatste deel schetst toekomstperspectieven. Vragen als de rol van de traditie, binnenkerkelijke tegenstellingen, maar vooral de inhoud van het geloof worden daarbij besproken.

Rik Torfs Het Vaticaan Achter de schermen van de kerk 240 bladz. geïllustreerd uitg. Lannoo ISBN 9789401493567