Als hooggestemde liefde eindigt in ontmaagding, hebben we het dan over porno? De middeleeuwen van ridders en jonkvrouwen, lieflijke liederen van minnezangers zijn het resultaat van al te brave beeldvorming en in grote lijnen een concept van de negentiende eeuw. Jef Jansens schraapte dit laagje zoet glazuur van deze mythe. De middeleeuwse cultuur laat nl., in woord en beeld, een rauwere werkelijkheid doorschemeren. De teksten met diepreligieuze gebeden bevinden zich in het gezelschap van poepende jongeren en verleidelijke naakten…
Kunnen wij, met de blik van de eenentwintigste eeuw, de betekenis van woord en beeld in de middeleeuwen wel helemaal doorgronden? Is het gewoon humor? Bedoeld als aangename verpozing? Hoe rijm je het ideaal van de hoofse liefde met de machocultuur waarbij de man bevrediging van zijn begeerte voor laat gaan op de smachtende en geduldige liefde?
Erotiek/sex was in de middeleeuwse literatuur een belangrijk aspect. Omdat de meerderheid van de bevolking analfabeet was, is het duidelijk dat dit een onderwerp van de “geletterde” klasse was. In die tijd moesten de verhalen aan het “gewone” volk doorverteld worden. Doordat het geschreven woord vrijelijk door de verteller werd verklaard en uitgesproken, kwam het dat erotische scènes vaak met een humoristische ondertoon tot leven kwam – hetgeen ook de bedoeling leek. Door de vele toespelingen naar erotiek werden de luisteraars door het verhaal geboeid. Zo werden de verhalen ook beter onthouden en makkelijker doorverteld. De schoonheid van mens en erotiek werd vaak vergeleken met wat zich in de natuur bevond. Een erotische scène werd met volle overgave beschreven aangaande de natuur. Het vruchtbare van de natuur vergeleek men met het liefdesspel. Veel latere erotische romans beschreven ongeremde seksuele begeerten en gedragingen van vooral mensen uit de lagere sociale klasse, en werden weergegeven als een toneelstukje…
In de 12de eeuw, maar vooral in de 13de eeuw was er een opleving van mystieke lyriek waarin vooral vrouwen de boventoon voerden. Mystiek bevatte nu eenmaal elementen van begeerte, liefde, afstand en nabijheid. Bij mystiek concentreerde de mysticus zijn hele denken en voelen zo sterk op het geloof dat het als het ware lijfelijk en seksueel werd ervaren. Deze vorm van liefde zou het genot alle andere vormen overtreffen.
In zijn nieuwste boek “De liederlijke middeleeuwen” schraapt historicus Jef Janssens het romantisch laagje glazuur van de middeleeuwse mythe af en onthult een ongepolijste werkelijkheid vol religieuze teksten, schunnige afbeeldingen en humoristische illustraties. Hij laat zien hoe diepreligieuze gebeden samen bestaan met afbeeldingen van poepende jongeren en verleidelijke naakten, en onderzoekt de complexe relatie tussen hoofse liefde en machocultuur.
Janssens, specialist in middeleeuwse literatuur, combineerde wetenschappelijke diepgang met een boeiende schrijfstijl, waardoor dit boek zowel informatief als toegankelijk is. Jef Janssens dook diep in de middeleeuwse wereld, geeft sluitende verklaringen maar erkent ook dat er na decennia van intensief onderzoek, nog heel wat mysteries overblijven.
Jef Janssens De liederlijke middeleeuwen De andere kant van de mythe 208 bladz. geïllustreerd uitg. Sterck & De Vreese ISBN 9789464711929