Het optimisme van Candide werd op de proef gesteld in een van ’s werelds bekendste en invloedrijkste satires. Voltaire liet nl. geen spaan heel van de optimistische en christelijke levensfilosofie van de Verlichting…Deze klassieker uit de Franse literatuur is al ruim tweehonderd jaar een bestseller.
Voltaire (1694-1778) (foto) beheerste ten tijde van de Franse Verlichting het intellectueel leven. Goethe stelde zelfs dat Voltaire de aanstichter was van de Franse Revolutie, omdat hij de oude banden van de mensheid had losgemaakt. “Candide” was dan ook Voltaire’s hilarische en diep vernietigende satire op het tijdperk van de Verlichting. In “Candide, ou l’optimisme” werden bv. de slechte kanten van sommige naties nadrukkelijk beschreven. Onder andere de Spanjaarden moesten eraan geloven als de uitroeiing van de Incabeschaving in Peru ter sprake kwam in het verhaal.
De jonge edelman Candide leidt een beschut en comfortabel leven onder het mentorschap van de belachelijke Dr. Pangloss, die de heersende 18e-eeuwse filosofie van het optimisme omarmt. Na een indiscretie wordt Candide verstoten in de wereld die volgens Pangloss ‘de beste van alle mogelijke werelden’ is. Maar dat is niet zo. Candide en zijn metgezellen komen tijdens hun dwaze reizen over de hele wereld alleen maar belachelijke rampen tegen – oorlogsmisdaden, aardbevingen, inquisities en ketenbendes – allemaal gebaseerd op een vreselijke nabijheid van echte gebeurtenissen uit de 18e eeuw.
Candide is een jonge, zachtaardige, onnozele hals die op het kasteel van Baron Thunder-Ten-Thronckh woont, waar hij samen met Cunégonde (de dochter van de baron en Candide’s geliefde) en haar broer de lessen volgt van professor Pangloss, de leraar en filosoof op het kasteel. Omdat hij Cunégonde zoent wordt Candide uit het kasteel verdreven en gaat hij ronddwalen. Hij beleeft allerlei avonturen die hem en zijn leraar Pangloss naar diverse landen zoals Nederland, Portugal, Suriname, Eldorado, Frankrijk en Turkije brengen. Zij ontmoeten op hun reis telkens weer mensen die de vreselijkste dingen hebben meegemaakt. Maar ook henzelf blijft weinig gespaard. Ze ontdekken toevallig het El Dorado, waar Candide steenrijk wordt, maar die rijkdommen is hij ook zo weer kwijt. Telkens weer herhaalt Pangloss dat het toch de beste van alle mogelijke werelden is.
Voltaire’s bijtend satirische roman, “Candide ou l’optimisme”, gepubliceerd in 1759, richtte zich o.a. tegen Leibniz’ these van de beste van alle mogelijke werelden, maar ook tegen de maatschappij van die tijd, aristocratische verwaandheid, puriteins snobisme, leugenachtige moraal en inquisitoriale aanvallen op het individu. De librettiste Lillian Hellman en componist Leonard Bernstein, zagen dat ook zo en begonnen aan het maken van een Broadway-show die Voltaire naar de 20ste eeuw zou transponeren. Een verregaande herwerking tot een eenakter en nieuwe teksten (o.a. van Stephen Sondheim) zouden het stuk uiteindelijk in 1974, de doorbraak bezorgen die het verdiende.
In tegenstelling tot het onmiddellijk succes van zijn musicals “West Side Story” en “On the Town”, was de komische operette van Leonard Bernstein (foto), “Candide”, niet zo fortuinlijk. De oorspronkelijke Broadway-productie uit 1956 was een ramp voor de kassa en werd na slechts drieënzeventig uitvoeringen gesloten. Een deel van de kritiek kwam voort uit een waargenomen mismatch tussen de ernst van het libretto en de meer luchtige toon van de muziek, gecombineerd met de inherente moeilijkheid om Voltaire’s satirische, schelmenroman aan te passen. Bernstein zelf lijkt deze problemen te hebben erkend, want hij heeft er in de daaropvolgende decennia vele malen aan gesleuteld, zozeer zelfs dat er verschillende versies zijn. Zijn eigen opname uit 1989 was een poging tot een definitieve structuur, en toch waren er zelfs na zijn dood het jaar daarop, verdere toezeggingen om de partituur te herzien. “Candide ou l’ Optimisme” werd vertaald, van aantekeningen en een nawoord voorzien door Hans van Pinxteren.
Voltaire Candide 144 bladz. Uitgeverij Van Oorschot ISBN 9789028242821
https://www.stretto.be/2017/06/11/rameau-en-voltaire/