María Jesús Fuente, een historicus met diepgaande kennis van het onderwerp, bespreekt het moederschap op een uiterst originele en opwindende manier, en laat zien in hoeverre een boek over de Middeleeuwen voor nieuwe lucht kan zorgen in huidige debatten.

Hoe werd er in de middeleeuwen aangekeken tegen het moederschap? Wat werd er van vrouwen die moeder werden verwacht? En in hoeverre bepaalt dat onze eenentwintigste-eeuwse kijk op het moederschap? Die vragen onderzocht de Spaanse hoogleraar geschiedenis María Jesús Fuente in haar boek ‘Licht van mijn ogen’. Ze concentreerde zich op West-Europa en de landen rond de Middellandse Zee en deed onderzoek naar zwangerschappen, bevallingen en het leven van moeders met kinderen. Daarbij maakte ze onderscheid tussen maatschappelijke positie en religie; het jodendom, het christendom en de islam. ‘Licht van mijn ogen’ is het indrukwekkende resultaat van een carrière lang onderzoek naar vrouwen en moeders in de middeleeuwen. Indrukwekkend!

Het idee dat het oneerbiedig zou zijn om Maria af te beelden als een reële vrouw die net is bevallen, leidde tot het besluit om haar niet liggend af te beelden, zoals in de Byzantijnse kunst, maar zittend, met haar Kind liefdevol omarmd op schoot, of in aanbidding voor Hem neerknielend. En een stap verder werden die taferelen nog intiemer gemaakt door de Maagd af te beelden terwijl ze Jezus de borst geeft. Maar, al die geboortetaferelen, die in de schilderkunst en de beeldhouwkunst wijdverbreid waren, hadden maar weinig uit te staan met de harde realiteit, waarmee vrouwen geconfronteerd werden, en niet alleen vrouwen uit de lagere sociale klassen.

In dit verhaal over de figuur van de moeder in de middeleeuwen, lopen geschiedenis, literatuur, religie en kunst in elkaar over. Om het moederschap in de 21e eeuw te begrijpen nodigt María Jesús Fuente u uit om naar het verleden te kijken en neemt ze u mee op een reis waar we, dankzij de overvloed aan indrukwekkende getuigenissen en documenten, de wortels vinden van veel van de conventies, overtuigingen, gebruiken en praktijken, die tot op de dag van vandaag bestaan…Het verlangen om moeder te zijn, het gebrek daaraan, borstvoeding, bevalling, postpartum of ouderschap zijn enkele van de onderwerpen die in dit essay worden besproken, waardoor we op afstand beter inzicht kunnen krijgen in aspecten waarover vandaag de dag nog steeds veel wordt gedebatteerd. Op basis van het historische verhaal helpt de auteur ons de emotionele en ideologische filters te vervagen die vaak de werkelijkheid vertroebelen.

“In het eerste hoofdstuk van het tweede deel, lezen we, “behandelen we de zwangerschap, een periode die in een ander licht moet worden bezien dan de conceptie, omdat die laatste een belangrijke ideologische lading heeft, vol van religieuze, sociale, culturele en populaire geloofsartikelen, die vóór en los van de zwangerschap in ogenschouw moeten worden genomen. In dit hoofdstuk verdiepen we ons in de medische en praktische overwegingen of overtuigingen of gewoonten die vrouwen in de middeleeuwen er met betrekking tot de zwangerschap op na hielden: Hoe keek men tegen de zwangerschap aan?”

“Hoe dacht men dat de foetus werd gevormd en zich ontwikkelde in de maanden tussen conceptie en bevalling?”, lezen we nog. “Hoe kon het geslacht van het kind bepaald worden? Wat moest men doen om een miskraam te voorkomen? Dat zijn enkele vragen die in dit hoofdstuk aan bod zullen komen. Ook zullen we kijken naar hoe zwangere vrouwen in de middeleeuwse kunst werden afgebeeld, met als brandpunt de afbeeldingen van de Maagd Maria die in verwachting is.”

“De tijd van de zwangerschap”, zo gaat het verder, “was zonder meer een periode van angst, maar die angst werd nog groter als de bevalling naderde, een kritiek moment voor de vrouwen, die in de laatste weken of dagen van hun zwangerschap zich niet alleen schrap zetten tegen de pijn, maar ook moesten vrezen voor hun leven, want er was geen enkele garantie dat ze hun eigen kind na de bevalling ooit te zien zouden krijgen. Er waren geen pijnstillers, er bestond geen ruggenprik, er was geen enkele vorm van verdoving, dus de pijn moest in al zijn hevigheid worden doorstaan en geleden, en bovendien bestonden er geen ontsmettingsmiddelen of hygiënische maatregelen om infecties te voorkomen, die er soms de oorzaak van waren dat de vrouw na de bevalling alsnog overleed”.

“De geboorte, als hét transcendentale moment voor een moeder”, schrijft María Jesús Fuente nog, “zal worden behandeld in hoofdstuk 5, waarbij ze zal worden geanalyseerd vanaf het moment dat de voorbereidingen beginnen, door middel van de meest geschikte maaltijden, lichaamsbeweging, de gebeden die kunnen helpen, de ruimte voor de bevalling, de vrouwen die aanwezig konden zijn en helpen bij de geboorte, de instrumenten die werden gebruikt, de beste posities voor de bevalling, de problemen die konden ontstaan als het onmogelijk was om de baby eruit te krijgen en de praktijk van de keizersnede om de moeder te redden nog onbekend was, en ten slotte, als alles goed ging, de vreugde van de pasgeborene in de armen te houden”.

“In het zesde hoofdstuk”, zo lezen we nog, “zullen we de periode na de bevalling en alles wat daarmee samenhangt bespreken: de eerste zorg van de moeder voor het kind, de maatregelen die moeten worden genomen om mogelijke infecties bij de moeder te voorkomen en te genezen en om ervoor te zorgen dat de pasgeborene de nodige voeding krijgt (de natuurlijke, door middel van borstvoeding, en ook de spirituele, de doop bij de christenen en de besnijdenis bij de joden en moslims)”. “La luz de mis ojos” werd vertaald door Jos den Bekker.

María Jesús Fuente is emeritus hoogleraar middeleeuwse geschiedenis. ‘Licht van mijn ogen’ is haar eerste boek dat in het Nederlands is verschenen. María Jesús Fuente Pérez is een Spaanse onderzoeker en hoogleraar middeleeuwse geschiedenis aan de Carlos III Universiteit van Madrid. Na haar afstuderen aan de Complutense Universiteit van Madrid, studeerde zij aan de Harvard Universiteit. Evenzo was ze een Fulbright Program-wetenschapper. Haar belangrijkste onderzoeksgebieden zijn onder meer Castiliaanse steden en de rol van vrouwen in de middeleeuwen.

María Jesús Fuente Licht van mijn ogen Moederschap in de middeleeuwen 437 Bladz. geïllustreerd uitg. Omniboek ISBN 9789401920230