Bruno Latour (1947-2022) schreef over de relatie tussen wetenschap en maatschappij. Zijn uitgangspunt was weliswaar niet de wijze waarop ze van elkaar verschillen, integendeel, hij wilde de barrière tussen beide doorbreken. Eind 1994, publiceerde hij een opvallend boek over Louis Pasteur. In 2022, verscheen een heruitgave, naar aanleiding van de viering van Pasteurs geboorte 200 jaar geleden, met een nieuwe inleiding van Latour. Er waren immers grote overeenkomsten tussen de controverses rondom Pasteurs ontdekking van de microben en de verdeeldheid over het covidvirus.

Louis Pasteur (1822-1895) was een Franse scheikundige en bioloog, bekend vanwege de naar hem vernoemde pasteurisatietechniek en door zijn ontdekking van het vaccin tegen hondsdolheid. In 1854 werd hij tot hoogleraar in de scheikunde aan de Universiteit van Rijsel benoemd en in 1857, werd hij directeur voor natuurwetenschappelijk onderzoek aan de École normale supérieure in Parijs. In 1867 kreeg Pasteur een aanstelling bij de Sorbonne als hoogleraar in de organische chemie en in 1873, werd hij verkozen tot lid van de Académie nationale de médecine. In november 1874 kreeg hij van de Royal Society of London de Copley Medal en in 1881 werd hij ook verkozen tot lid van de Académie française.

Wetenschapsantropologie is de studie van de ontwikkeling van wetenschappelijke praktijken en controversen vanuit het besef dat wetenschap en maatschappij onderling nauw verweven zijn. Het is de toepassing van de antropologische benadering op een modern fenomeen zoals de wetenschappelijke praktijk. Dat wil dus zeggen dat de onderzoeker de wetenschappelijke praktijk moet onderzoeken zonder enige vooronderstelling over wat er precies gebeurt. Agnosticisme ten aanzien van de inhoud van wetenschap is de enige manier om grensgevechten rond de afbakening van het wetenschappelijk domein te observeren, zonder daarin zelf betrokken te raken. Bij de verklaring van het verloop van controversen dient men geen beroep te doen op de latere uitkomsten ervan.

Wij zijn nooit modern geweest (Nous n’avons jamais été modernes) is een boek van de Franse socioloog en filosoof Bruno Latour uit 1991. In dit boek bouwde hij voort op en ontwikkelde het onderliggend metafysisch kader van de wetenschapsantropologie die hij eerder uitwerkte in Laboratory life (1979) en Science in action (1987). In dit boek analyseerde hij specifiek de dualistische stelling die in de moderniteit gemaakt wordt tussen natuur en samenleving.

Wat voor Latour de doorslag gaf om zijn tekst over Pasteur opnieuw te publiceren, was de overeenkomst tussen de strijd tegen de microben en de strijd tegen klimaatverandering. Pasteur verliet zijn laboratorium en probeerde politici en de publieke opinie ervan te overtuigen dat de onzichtbare microben door de ziekten die ze veroorzaakten een sociale factor waren.Door zich op het geval van Pasteur te concentreren, heeft Latour in het kort de fundamentele intuïtie van wetenschappelijke studies verdiept: wetenschappen vormen evenzeer samenlevingen als samenlevingen wetenschappen vormen, het resultaat van een opdracht van het Pasteur Instituut ter gelegenheid van de honderdste verjaardag van de dood van een scheikundige.

In de proloog (“Vooruitgang, religie van een eeuw”), schetst Latour een beeld van het tijdperk waarin Pasteur zich bevond. In het eerste hoofdstuk (“Een wereld zonder Pasteur?”) problematiseert Bruno Latour het verhaal door middel van een gedachte-experiment: hoe zou onze moderniteit eruit hebben gezien als Pasteur niet had bestaan? De hoofdstukken II tot en met IV vormen een samenhangend drieluik, waarbij Pasteurs traject vanuit drie complementaire invalshoeken wordt bekeken, gericht op “het begrijpen van zijn originaliteit”Hoofdstuk III (“Geef mij een laboratorium en ik zal de wereld verheffen!”) concentreert zich op een tweede bijzonderheid van Pasteur: de manier waarop hij vocht voor steeds geavanceerdere laboratoria, in een tijd waarin deze plaatsen zich nog niet hadden bewezen als noodzakelijk voor de wetenschappelijke praktijk.Hoofdstuk V (“De lessen van Pasteur?”) nodigt u uit om drie belangrijke lessen uit deze reis te onthouden: 1) een wetenschap is niet des te objectiever naarmate zij zich meer afscheidt van de samenleving; in tegendeel om er in te slagen de juiste allianties te vormen. 2) een wetenschap ‘creëert’ haar context in plaats van deze uit te drukken, door ‘uit de veelheid aan gebeurtenissen die gebeurtenissen te selecteren die voor haar belangrijk zijn’. 3) “wetenschap stopt niet bij de deuren van het laboratorium”, omdat er aanzienlijk werk nodig is voordat bewijsmateriaal “een integraal onderdeel van ons gezond verstand wordt”. “Pasteur. Une science, un style, un siècle” werd vertaald door Willemijn Schretlen en Martine Woudt. Nawoord Gerard de Vries.

Bruno Latour was een belangrijke, Franse wetenschapsfilosoof, socioloog en antropoloog. Zijn eerste werken waren doordachte, sociologische studies naar de constructie van wetenschappelijke feiten. Vervolgens richtte hij zich op filosofische reflecties over de aard van onze huidige wereld. Vanaf het eind van de twintigste eeuw kwamen die interesses samen in zijn publicaties over klimaatverandering, en kreeg zijn werk bijgevolg een politieke lading. Bij Octavo verscheen van hem Oog in oog met Gaia (2017), Waar kunnen we landen? (2018), Waar ben ik? (2021) en De Aarde bewonen (2023).

Bruno Latour Pasteur Een wetenschap, een werkwijze, een tijdperk” 141 bladz. uitg. Octavo ISBN 9789490334437