Simone Weil (1909-1943) was een van de belangrijkste filosofen van de 20ste eeuw, een religieuze mystica en een politieke activiste ineen. In dit boek portretteert Frits de Lange een vrouw die in amper 34 jaar meerdere levens tegelijk leefde.

De jaren 1933 tot 1943, markeerden het zwartste hoofdstuk in de moderne Europese geschiedenis. Terwijl de catastrofe naderde, ontwikkelden bv. Hannah Arendt, Simone Weil, Simone de Beauvoir en Ayn Rand, hun visionaire ideeën over de relatie tussen het individu en de samenleving, tussen man en vrouw, seks en gender, vrijheid en totalitarisme. Te midden van de onrust van de Tweede Wereldoorlog ontwierpen zij als vluchtelingen en vogelvrij verklaarde verzetsstrijders, een nieuwe wereld in een donker decennium en legden de basis voor een werkelijk vrije, geëmancipeerde samenleving. Hun avontuurlijk pad voerde hen van Stalins Leningrad naar Hollywood, van Hitlers Berlijn en bezet Parijs naar New York. Hun levens bleken een doorleefde filosofie te hebben en getuigden op indrukwekkende wijze van de bevrijdende kracht van het denken.

De wereldwijde economische crisis zette de democratieën van het Westen onder druk. Het verlangen naar sterke leiders kwam voort uit de angst en de verarming van de massa. In Duitsland kreeg Hitler de macht en leidde de wereld naar een nieuwe wereldoorlog. De aantrekkingskracht van het totalitarisme bepaalde het dagelijks leven. Geen enkel individu kon eraan ontsnappen. Het resultaat was onderdrukking en vlucht. Gedurende deze tijd hebben deze vier filosofen, elk op hun eigen manier, de intellectuele basis gelegd voor een werkelijk vrije, geëmancipeerde samenleving. Hun werk is dan ook tot op de dag van vandaag, exemplarisch voor de vernieuwende kracht van het denken in heel donkere tijden.

Simone Weil was een leerlinge van de École normale supérieure. Zij studeerde bij de filosoof Alain (foto) , bij wie ook Jean-Paul Sartre en Simone de Beauvoir studeerden. Simone Weil werd politiek actief vanuit een sterk besef voor rechtvaardigheid. Ze was als socialiste en marxiste onder andere betrokken bij het theoretische tijdschrift La Critique Sociale en het syndicalistische blad La Révolution Sociale. Ondanks lichamelijke problemen werkte ze in 1935 acht maanden lang in fabrieken (o.a. Alsthom) om het lot van de arbeiders te delen. Later nam ze deel aan de Spaanse Burgeroorlog, maar moest al snel terugkeren na een ongeluk waarbij ze zware brandwonden opliep.

Een hoogbegaafde intellectueel die uit solidariteit een jaar lang loodzwaar werk verrichtte in een fabriek. Een pacifiste die haar Spaanse geestverwanten gewapend te hulp komt als de burgeroorlog uitbreekt. Een Joodse vluchtelinge die zich in Londen aansluit bij het Franse verzet. In deze tour de force brengt De Lange al deze identiteiten en Weils denkbeelden samen.

Centraal in haar denken stond de afwezigheid van God. Nadat deze de wereld geschapen had uit het niets, verwijderde hij zichzelf – uit liefde – uit hetgeen hij gecreëerd had (“ontschepping”). Hij geeft het podium als het ware aan de mens. Liet deze op aarde over aan simplistische, primitieve oerkrachten (la pesanteur, de zwaartekracht en ook “de noodzaak”). Het enige dat de mens hier tegenover kan stellen is een bovennatuurlijke kracht, namelijk la grâce, genade. Hij/zij kan deze ontvangen door “aandacht”, door zich voor God open te stellen. Zich leeg te maken van zichzelf en zijn “ik” uit te schakelen. Dat heeft een gevolg voor zijn verhouding tot zijn medemensen: de harmonie tussen de mensen wordt erdoor verwerkelijkt. Zo worden mensen nu elkaars gelijken en verschijnt God als ‘het enige principe van harmonie’. Christus is voor haar daarbij in feite de stilzwijgende tussenpersoon: “elke ware vriendschap loopt via Christus”. Vriendschap en gerechtigheid zijn een en dezelfde.

Volgens Albert Camus was de filosofe Simone Weil ‘de enige echt grote geest van onze tijd’. Weil studeerde samen met Simone de Beauvoir en was in de jaren ’30, actief als publiciste en vakbondsactiviste. Haar monumentaal werk, o.a. haar “Cahiers”, werd gekenmerkt door felle kritiek op totalitaire structuren en een grote spirituele ernst. Tijdens de Tweede Wereldoorlog was ze actief in de vluchtelingenhulp en het verzet van “France Libre” onder Charles de Gaulle. Ze overleed in 1943 in Engeland. Daar moest ze nl. worden behandeld voor tuberculose, waaraan zij uiteindelijk op 34-jarige leeftijd in een sanatorium in Ashford, overleed.

Frits de Lange werkte vanaf 1997 tot 2021 als hoogleraar Ethiek aan de Protestantse Theologische Universiteit, vestiging Groningen en is nu emeritus. Tevens is hij (sinds 2009) Buitengewoon Hoogleraar Systematische Theologie en Ecclesiologie aan de Faculteit Godgeleerdheid van de Universiteit van Stellenbosch (Zuid-Afrika).

Frits de Lange “In alles tot het uiterste Leven en denken van Simone Weil” 187 bladz. Ten Have ISBN 9789025912819