De beroemde Romeinse veldheer Julius Caesar trok jarenlang met zijn legers door de Lage Landen. Hij sloeg er kampen op en vocht veldslagen uit in deze regio. Maar wáár hij precies geweest was, bleef lang een mysterie. Tom Buijtendorp werpt in zijn boek meer zicht op de zaak.

De aanwezigheid van Caesar in de Lage Landen was lange tijd in nevelen gehuld, en er is zelfs enige tijd gedacht dat hij nooit verder was gekomen dan het noorden van Frankrijk. Nu blijkt dat Caesar zijn Gallische Oorlog voor een belangrijk deel langs de Rijn en Maas voerde, veel noordelijker dan tot nog toe gedacht werd. Bij de Nederlands-Belgische grens, in de buurt van Maastricht, leed het Romeinse leger zelfs zijn grootste nederlaag.

Buijtendorp onderzocht een veelheid aan bronnen. Hij bekeek gevonden munten en schoenspijkers, recent ontdekte locaties van legerkampen, en brieven die vanuit de Lage Landen werden geschreven door Romeinse officieren. Uit medische gegevens en onderzoek naar dodenmaskers kwamen ook een aantal verrassende inzichten over het uiterlijk van de legerleider. Uit Buijtendorps herberekeningen van Caesars statistieken over troepen en slachtoffers doemen ook de oudste bevolkings- en sterftecijfers van de Lage Landen op. Dat werpt nieuw licht op een legercampagne van ongekende felheid, die ook wel als de eerste gedocumenteerde genocide uit de Europese geschiedenis wordt gezien.

In zijn Gallische oorlog, gevoerd tussen 58 en 50 voor Chr., bracht Caesar uitzonderlijk veel tijd door in het noorden. Al in de eerste regels van zijn oorlogsverslag stelt Caesar dat de noordelijke inwoners van Gallië het moedigst waren van allemaal. Het noordelijk verzet bleef hardnekkig, zodat Caesar er zelfs na zijn vermeende eindoverwinning in Alesia nog een keer moest overwinteren. Pas anderhalf jaar later werden bij de Belgae de laatste gevechten van de Gallische oorlog geleverd. Sinds 2010 zijn op een aantal plaatsen voor het eerst noordelijke Romeinse kampementen uit Caesars tijd opgegraven.

“De noordelijke campagne van Caesar wordt wel als de eerste gedocumenteerde genocide uit de Noord-Europese geschiedenis gepresenteerd, een beeld waar zijn eigen oorlogsverslag sterk aan bijdraagt, en met de geschriften van Julius Caesar begint in feite de geschreven geschiedenis van de Lage Landen”, zo lezen we. ‘Hij had het Nervische volk bijna geheel uitgeroeid, bijna hun naam weggewist’, schrijft Caesar al in 57 voor Chr. Na de slag aan de Sabis vlak bij de Belgische grens. Kort erop bracht hij waarschijnlijk bij het Belgische Thuin, 4000 strijders van de Atuatuken om en liet er naar eigen zeggen de rest van de bevolking, 53.000 mensen, deporteren. Na de Gallische oorlog is nooit meer wat van de Atuatuken vernomen. Twee jaar later doodde hij in de regio naar eigen zeggen 430.000 Germanen die hij deels de Maas in dreef, waarbij hij vrouwen en kinderen niet ontzag. Weer twee jaar later begon hij een vergeldingsoorlog tegen de Eburonen van wie het centrum nabij Maastricht en Tongeren lag. Hij nodigde andere stammen uit hun gebied te plunderen opdat ‘de stam en zijn naam door de invasie van dergelijke massa’s van de aardbodem zou worden weggevaagd’. Zelf zorgde hij dat eventuele overlevenden van honger en gebrek moesten omkomen’.

De logica van de noordelijke troepenbeweging van Caesar laat zich verklaren aan de hand van het in dit boek geïntroduceerde concept van de strategische corridor, een natuurlijke verbindingsroute dwars door de Lage Landen. De successen en buit uit het noorden droegen in belangrijke mate bij aan zijn succesvolle lancering als alleenheerser.

Buijtendorp bespreekt achtereenvolgens Caesars teksten uit de Lage Landen, Caesar in Leiden en als geograaf, Caesar als organisator, de strategische corridor door het noorden en de eerste inval in de Lage Landen (voorjaar 57 v. Chr.), de slag aan de Sabis (zomer 57 v. Chr.), de uitschakeling van de Atuatuken (zomer 57 v. Chr.) en de slachtpartij aan de Maas (55 v. Chr.), de uitvalbasis naar de Britten (56-54 v. Chr.) en de hoogteburcht van de Eburonen, de aanloop naar de veldslag (54 v. Chr.) en de smadelijke nederlaag tegen Ambiorix (54 v. Chr.), het kamp van Quintus Cicero (54 v. Chr.), de strijd van Ambiorix tegen Caesar eb Cicero (54 v. Chr.) en de tweede pijnlijke nederlaag voor Caesar (53 v. Chr.), het vierjarig offensief in de Ardennen (54-51 v. Chr.) en het noordelijk slot van de Gallische Oorlog (51-50 v. Chr.). Het nawoord, als bijlage, de Caesarcode en de echte bevolkingscijfers, noten, illustratieverantwoording, literatuur en het dankwoord vervolledigen dit bijzonder interessant boek. Een aanrader.

Tom Buijtendorp (Zaandam, 1962) studeerde bedrijfseconomie en was achtereenvolgens journalist bij NRC Handelsblad en Quote, en strategisch adviseur voor diverse grote bedrijven. Hij promoveerde in 2010 aan de Vrije Universiteit Amsterdam met een proefschrift over de Romeinse nederzetting Forum Hadriani, bij het tegenwoordige Voorburg. Hij publiceert regelmatig over archeologie, historie en bestuur. Een deel van zijn tijd is hij Statenlid voor Noord-Holland. Zijn boek “Het jaar 117”, over de Romeinse keizers Trajanus en Hadrianus in de Lage Landen, ontving lovende recensies.

Tom Buijtendorp Caesar in de Lage Landen. De Gallische Oorlog langs Rijn en Maas 384 bladz, geïllustreerd uitg. Omniboek ISBN 9789401913898

https://www.stretto.be/2017/09/24/de-lage-landen-onder-trajanus-en-hadrianus/