Erich Wolfgang Korngold, in Europa genegeerd en vergeten na zijn overlijden, is in de nasleep van de heropleving van de belangstelling voor Gustav Mahler in de jaren 1970, ondertussen erkend als een sleutelfiguur in het artistiek ontwaken van de muziek van de vroege 20ste eeuw. Van zijn meest gespeelde werken vandaag zijn de opera “Die tote Stadt” en het Vioolconcert, terwijl “Das Wunder der Heliane” slechts sporadische uitvoeringen heeft gehad. Nochtans is deze opera misschien wel de indrukwekkendste opera, ooit gecomponeerd, al was het maar door de overweldigende orkestpartij, ca. 160 min. lang!
Het Philharmonische Orchester Freiburg bracht “Heliane” in juli 2017 twee keer in concertuitvoering in het Konzerthaus Freiburg o.l.v. Fabrice Bollon, met Annemarie Kremer in de titelrol, Michael Bedjai als Der Fremde en Aris Argiris als Der Herrscher. Deze twee Freiburg-concertuitvoeringen vormen de basis van deze opname.
“Das Wunder der Heliane” is een opera in drie bedrijven op een libretto van Hans Müller-Einigen, gebaseerd op een blijspel van Hans Kaltneker. Hans Müller-Einigen was één van de librettisten van…“Im weissen Rössl”. De opera werd voor het eerst opgevoerd op 7 oktober 1927 in het Stadttheater van Hamburg (foto) onder o.l.v. Egon Pollak. Na de première werd de opera drie weken later in Wenen uitgevoerd, met Lotte Lehmann in de hoofdrol en Jan Kiepura als de vreemdeling. Korngold had de rol van Heliane willen laten zingen door Maria Jeritza, maar Jeritza zegde af (mogelijks omdat de rol wellicht te zwaar voor haar was), zodat Lotte Lehmann de eer te beurt viel. Het is een heftig symbolisch verhaal, doordrongen van een romantisch geladen symbolenwereld en aardse erotiek, met decadente, overweldigende muziek. Korngold (1897-1957) was op het ogenblik dat hij in 1923 aan zijn vierde opera begon, op het toppunt van zijn roem en technisch meesterschap. Alle prominente operahuizen programmeerden zijn werken.
In juli 1923 schreef Korngold aan zijn vriend, de dirigent Egon Pollak (1879-1933), dat hij aan een grote nieuwe opera werkte, gebaseerd op “Die Heilige. Ein Mysterium für Musik”, uit 1917 van de jonge, expressionistische schrijver en dichter, Hans Kaltneker (1895-1919). Het literair oeuvre van Kaltneker is niet uitgebreid, maar wordt gekenmerkt door grote intensiteit en visionaire kracht. Het beschrijft de verschuiving van erotische sensualiteit naar echte liefde en roept op tot een verlossing van de wereld door een universeel vermogen tot liefde. Korngold zette gedichten van Kaltneker op muziek en zijn “Die Heilige” maakte een blijvende indruk op hem.
De personages/schitterende uitvoerders zijn Annemarie Kremer (Heliane, sopraan) (foto), Aris Argiris (de heerser, haar echtgenoot, bariton) , Ian Storey (de vreemdeling, tenor), Katerina Hebelková, (de bode, alt), Frank van Hove (de portier, bas), Nutthaporn Thammathi, (de blinde opperrechter, tenor), György Hanczár, (de jonge man, tenor) en zes rechters.
“Das Wunder der Heliane” is een verhaal over de verlossende kracht van liefde over onrecht en tegenspoed, uitgedrukt in weelderige, kleurrijke maar intens dramatische muziek in een fascinerend romantische, fin-de-siècle sfeer.
Het verhaal speelt zich af in het koninkrijk van een anoniem, totalitair heerser, in onbepaalde tijd. De eerste akte toont een gevangenis met een aangrenzende kapel. Een jonge vreemdeling, die onlangs het land is binnengekomen en leven en vrede heeft gebracht bij het volk, is gearresteerd. Hij wordt door de vriendelijke poortwachter eten en drinken gegeven en bevrijd van zijn ketenen (Scène 1: cd 1/2). Wanneer de heerser verschijnt, neemt de vreemdeling hem ten onrechte voor zijn bevrijder, maar de heerser veroordeelt hem wegens opruiing. De heerser blijkt een eenzame, verbitterde man te zijn, die niet kan verdragen dat de vreemdeling mensen vrolijk en gelukkig maakt, terwijl zijn eigen vrouw Heliane hem niet bemint, en hij haar niet tot liefde kan inspireren. Hij verwerpt het pleidooi voor clementie van de vreemdeling (Scene 2: cd 1/3) en in doodsangst blijft de vreemdeling alleen in zijn cel (Scène 3: cd 1/4). 
Als een stralend licht uit de hemel komt Heliane zijn cel binnen om hem te troosten. Haar gevoelens van medelijden en verdriet voor hem veranderen in liefde. Eerst maakt ze haar gouden haar los voor hem en laat ze haar kleine, blanke voet zien, voor ze zich uiteindelijk helemaal uitkleedt. De vreemdeling vraagt Heliane zichzelf aan hem te geven tijdens de laatste nacht van zijn leven, maar zij weigert en gaat naar de aangrenzende kapel om voor de vreemdeling te bidden. Hemelse engelenstemmen (Serafijnen) kondigen ‘Gezegend zijn de geliefden’ aan (Scène 4: cd 1/7). De heerser keert terug naar de cel en doet de vreemdeling die hij een rokkenjager noemt, een immoreel aanbod. Hij zal hem vergiffenis schenken als de vreemdeling Heliane leert haar man lief te hebben. Heliane, nog steeds naakt, keert met toenemende afschuw en ontzetting terug uit de kapel. In een furie roept de heerser de bewakers en eist dat Heliane voor de rechter wordt gebracht (Scène 5: cd 1/8).
Tweede akte: ’s Nachts, in de troonzaal van het kasteel van de heerser. De bode, een voormalige minnares van de heerser, keert terug. Ze heeft de rechters en de blinde “Schwertrichter” wakker gemaakt, die een oordeel moeten vellen over Heliane (Scene 1: cd 2/2). In een dialoog met God verklaart de heerser dat Heliane de schuld is van al zijn ellende. Hij, die Heliane’s liefde nooit zou kennen, is ziek van jaloezie en is wanhopig om de waarheid te ontdekken (Scène 2: cd 2/3). De rechters, een beul en de oude, blinde zwaardrechter verschijnen. De heerser beschuldigt zijn vrouw van overspel maar omdat de blinde zwaardrechter zichzelf er niet toe kan brengen om een schuldig vonnis te verklaren, geeft de heerser Heliane een dolk door en beveelt haar zelfmoord te plegen (Scène 3: cd 2/4). Zichzelf verdedigend in haar magistrale aria ‘Ich ging zu ihm’ (Scène 3: cd 2/5), geeft Heliane toe dat ze naakt stond voor de vreemdeling, maar benadrukt dat ze enkel van hem hield in haar gedachten, niet fysiek. 
De vreemdeling wordt als getuige binnengebracht maar weigert een openbaar getuigenis af te leggen. In plaats daarvan eist hij om Heliane persoonlijk te spreken (Scène 4: cd 2/6). Alleen gelaten met Heliane, kust de vreemdeling haar hartstochtelijk en doodt zich vervolgens met haar dolk. De Schwertrichter en de andere rechters komen binnen en vinden de vreemdeling stervende, wat betekent dat de waarheid die de heerser van hem wilde weten voor altijd verborgen zal blijven. De hemelse stemmen verkondigen ‘Degenen die tot liefde behoren, behoren niet tot de dood’ (Scène 5: cd 2/8). De bode snelt naar binnen en vertelt over de woedende menigte, die heeft gehoord dat de vreemdeling, die ze ‘boodschapper van het licht’ noemen, morgen zal worden geëxecuteerd. De menigte roept steeds heftiger op om de vreemdeling vrij te laten, waarna de heerser aankondigt dat hij stierf voor een vrouw, voor Heliane. Nu moet, Heliane, als bewijs van haar zuiverheid, een wonder verrichten door de dode man weer tot leven te brengen. De rechters zijn ontzet over deze godslastering. Heliane is in trance sinds de dood van de vreemdeling, maar stemt in verrukking, in met het goddelijk tribunaal (Scene 6: cd 2/9-10).
Na een Zwischenspiel/Interlude, toont de derde akte, de open ruimte buiten het kasteel, in de vroege ochtend. De dode vreemdeling ligt in het midden van het toneel, omringd door de verzamelde menigte. De poortwachter wakkert de verwachtingen van de menigte aan, door hen te vertellen over het wondermiddel van zijn ziek kind in handen van de ‘heilige’ Heliane (Scène 1: cd /2). Wanneer de zwaardrechter en Heliane verschijnen, zweert ze plechtig om de man uit de dood op te wekken. Bij het zien van zijn dode lichaam, stort ze echter in en bekent dat ze de vreemdeling liefhad. De menigte, verder opgestookt door de bode, voelt zich bedrogen door het verhoopt wonder, en is van plan Heliane levend te verbranden. De heerser houdt de menigte tegen en probeert Heliane te redden van de aanklacht, maar alleen op voorwaarde dat zij de zijne zal zijn. Wanneer ze hem weer afwijst, geeft hij zijn vrouw aan de menigte over, die haar naar de brandstapel leidt (Scène 2: cd 3/4). Op dat moment is er een donderslag. Verblindend licht verlicht de lucht en houdt de uitzinnige menigte tegen. De hemelse stemmen kondigen aan: ‘En zij die liefde hebben veroorzaakt om weg te zinken zullen weer opstaan!’ Het lichaam van de jonge vreemdeling staat op als een hemelse figuur. Heliane snelt in zijn armen, maar uit woede stort de heerser zijn zwaard in haar borst.
De vreemdeling verbant de heerser, wiens kracht nu verbroken is, en zegent de menigte, aan wie hij een nieuw en vreugdevol leven van geluk en vrijheid voorspelt (Scène 3: cd 3/6). De scène is getransformeerd in een dag van hemelse schoonheid, met zonlicht en sneeuw die van bloemblaadjes valt. Verenigd in niet-aflatende liefde, stijgen de vreemdeling en Heliane, die hij nu heeft opgewekt uit de dood, op naar de hemel (scène 4: cd 3/7) met muziek die u niet voor mogelijk houdt. 
Een meer dan fenomenale prestatie van de solisten, het koor en vooral het orkest, onder de bezielende leiding van Fabrice Bollon. Een immense, immense, sonore ervaring. De beluistering niet uitstellen, u gelooft uw oren niet. Meesterlijk!
Korngold Das Wunder der Heliane Aris Argiris György Hanczár Katerina Hebelková Frank van Hove Annemarie Kremer Jin Seok Lee Irina Jae-Eun Park Ian Storey Nutthaporn Thammathi Pawel Trojak Christoph Walte Andrei Yvan Jan Żądło Freiburg Philharmonic Orchestra Extrachor des Theater Freiburg Freiburg Bach Choir Opernchor des Theater Freiburg Fabrice Bollon 3 cd Naxos 8.660410-12
