Op 18 januari was het honderd jaar geleden dat in Parijs de onderhandelingen begonnen die een formeel einde moesten maken aan de Eerste Wereldoorlog. Het zou echter nog een vol jaar duren voor alle vredesverdragen werden getekend. De gevolgen waren weliswaar niet te overzien…
De nieuwe editie van het met prijzen overladen magnum opus van Margaret MacMillan “Paris 1919: Six Months that Changed the World” uit 2001, werd vertaald door Aris van Braam, een schitterende prestatie. Er zijn ondertussen 100.000 exemplaren verkocht van dit briljant, onderhoudend geschreven meesterwerk over de onderhandelaars tijdens de vredesconferentie. Hoofdrolspelers aan de onderhandelingstafel waren president Woodrow Wilson en de premiers David Lloyd George en Georges Clemenceau.
Parijs stroomde vol belanghebbenden en politici, diplomaten, lobbyisten, nationalistische groeperingen en journalisten, uit meer dan 28 landen, die ook invloed wilden uitoefenen op het verdrag en getuige wilden zijn van deze ingrijpende afspraken: In Vredestichters legt MacMillan verbanden, toont verborgen agenda’s en legt de vinger op de meest stompzinnige beslissingen. Ze brengt tal van spelers met hun idealen en vooroordelen tot leven, ze weerlegt het beeld dat de vredesconferentie de opmaat was tot de volgende wereldoorlog, en laat zien dat het enorm wensenpakket aan nationale belangen, een idealistische wereldorde en wraak op de verliezers, te veel gevraagd was voor zo’n diplomatieke monsteropdracht.
“Van januari tot juni 1919” zo lezen we, “hadden de vredestichters enorm veel tot stand gebracht: er waren een Volkenbond en een Internationale Arbeidsorganisatie opgericht, er waren mandaten toegekend, het verdrag met Duitsland was voltooid, de verdragen met Oostenrijk, Hongarije, Bulgarije en het Ottomaanse Turkije waren bijna klaar – maar er waren ook nog veel niet-afgehandelde zaken. De grenzen van Rusland waren nog niet vastgesteld en het was niet duidelijk welke staten aan de periferie hun nieuwe onafhankelijkheid zouden behouden. Finland? Oekraïne? Georgië? Armenië? In de ruïnes van rijken in Midden-Europa waren de grenzen nog omstreden. En het zo lichtvaardig genomen besluit de Grieken in Smyrna te laten landen, had een keten van uitbarstingen teweeggebracht waaraan pas in 1932 een eind zou komen”.
“In veel gevallen”, vervolgt de auteur, “werden de vredestichters voor een fait accompli gesteld. Joegoslavië, Polen en Tsjecho-Slowakije bestonden al voor de vredesconferentie was begonnen. Het enige wat de vredestichters konden doen, was proberen te voorkomen dat Europa en het Midden-Oosten nog verder uiteenvielen in steeds kleinere, op nationaliteit gebaseerde onderdelen en zo rationeel mogelijke grenzen trekken. De vredestichters vonden in 1919 dat zij hun best hadden gedaan, maar zij hadden niet de illusie dat zij problemen van de wereld hadden opgelost”.
De naam Eerste Wereldoorlog werd al in 1920 gebruikt door luitenant-kolonel Repington in zijn boek “The First World War 1914-18”. Hij voorzag al dat de Eerste Wereldoorlog een tweede zou uitlokken. Ook de Franse generaal Foch zag dit aankomen. Hij noemde het Verdrag van Versailles niet een vrede, maar “een wapenstilstand voor 20 jaar”. De Eerste Wereldoorlog schudde de kaarten van zowel Europa als de wereld grondig door elkaar. Nieuwe staten ontstonden weliswaar in Europa en het Midden-Oosten maar uit de nieuwe grenzen zouden nog talloze, grote internationale conflicten voortvloeien. De Oostenrijks-Hongaarse dubbelmonarchie was verdwenen en op de Balkan werd het Koninkrijk der Serviërs, Kroaten en Slovenen gevormd, dat in 1929 werd omgedoopt tot Koninkrijk Joegoslavië. Polen herwon zijn onafhankelijkheid, het Duits keizerrijk werd vervangen door de zwaar belaste Weimarrepubliek en Duitslands bescheiden koloniale territoria, Togoland, Kameroen en Duits-Zuidwest-Afrika werden ontmanteld en door de geallieerden bezet.
Na de oorlog zette Wilson zich met wisselend succes in voor de wereldvrede. Op 8 januari 1918 sprak hij zijn beroemde Veertien Punten uit, waarin hij onder meer pleitte voor een verbond van landen, zelfbeschikkingsrecht der volken en voor een organisatie die instond voor de territoriale onschendbaarheid en politieke onafhankelijkheid van grote en kleine landen. Het voorstel om een verbond van landen op te richten (de Volkenbond) werd opgenomen in het Vredesverdrag van Versailles, het verdrag tussen Duitsland en de Entente, maar de meeste andere punten sneuvelden of werden niet voluit uitgevoerd. Voor zijn inzet voor de wereldvrede ontving Wilson weliswaar in 1919 de Nobelprijs voor de Vrede maar tot zijn grote teleurstelling werden de Verenigde Staten zelf geen lid van de Volkenbond.
Na de Eerste Wereldoorlog moest Duitsland ongeveer 269 miljard goudmark aan “herstelbetalingen” doen aan Frankrijk en België. Het extreem hoog bedrag kwam o.a. omdat Europa, het geld dat het had geleend bij de Verenigde Staten om de oorlog te financieren, niet kon terugbetalen. Daarom legde het de Duitsers op om het geld bijeen te krijgen, om de schuld aan Amerika te kunnen betalen.
Margaret MacMillan vertelt over de onderhandelingen en de uitkomst en over degenen die de wereldkaart opnieuw intekenden. Wilson, Lloyd George en Clemenceau zaten aan de onderhandelingstafel. In haar boek schetst Margaret MacMillan niet alleen een portret van die belangrijke gebeurtenissen maar toont ook de complexe oorsprong van de moderne wereld zoals wij die nu kennen.
Vredestichters verwierf vier grote prijzen, waaronder de Britse Samuel Johnson en Hessell-Tiltman Prize, en kreeg overal ter wereld de beste kritieken. Het boek werd nu voorzien van een nieuw voorwoord door Piet Chielens, de bezielde coördinator van het “In Flanders Fields Museum” in Ieper. Een monument. Zeker lezen!
Margaret MacMillan (°1943) is een Canadese historica en experte op het gebied van internationale betrekkingen. Ze is professor geschiedenis aan de universiteit van Toronto en is de achterkleindochter van de Britse premier Lloyd George, één van de hoofdrolspelers in Parijs in 1919. Ze is de auteur van onder meer “Dangerous Games: The Uses and Abuses of History” (2009) en “The War that Ended Peace. The Road to 1914” (2013).
Vredestichters. De verdragen van Versailles en Parijs vertaling Aris van Braam 716 bladz. Uitgeverij Omniboek ISBN 9789401914529 736