“Orchestral Music from the Operas” van Richard Wagner, door o.a. The Philharmonia o.l.v. Yuri Simonov, op het label Brilliant Classics. | Stretto – Magazine voor kunst, geschiedenis, filosofie, literatuur en muziek.

Deze 3 cd box bevat de complete ouvertures en de orkestrale intermezzi uit Wagners opera’s en drama’s. Deze muziek omvat Wagners hele leven, van de vroege ouverture “Die Feen”, in de Duitse vroeg-romantische stijl van o.a. Carl Maria von Weber, over Tannhäuser en Lohengrin heen, tot de fenomenale orkestpassages in de “Ring”, en de grote liefdesmuziek van “Tristan & Isolde”, waarin Wagner zijn visie over de intense ervaring van de versmelting van muziek, woord en visueel drama, verklankte. Niet te missen!

Wagner’s opera’s zijn niet alleen verbluffend door hun rijke en dramatische personages en zangpartijen, maar ook door enkele van de subliemste orkestmuziek van de 19^de eeuw. Deze release bevat fragmenten van Wagners bekendste dramatische werken, waaronder Parsifal, Tristan und Isolde en Der Ring des Nibelungen, maar ook uit zijn minder uitgevoerde opera’s Rienzi en Die Feen, die beide prachtige ouvertures hebben. De box bevat ook één van de meest sublieme ensemblewerken van Wagner, de prachtige “Siegfried Idylle”, gecomponeerd als verjaardagscadeau voor zijn tweede vrouw, Cosima, en uitgevoerd op eerste kerstdag 1870. Wagner verwerkte later motieven er uit in zijn drama, “Siegfried”.

De eerste twee cd’s worden uitgevoerd door het Philharmonia Orchestra, opgericht in 1945 in Londen. Dit orkest van wereldklasse met duizenden opnames op zijn naam, staat o.l.v. de Russische dirigent Yuri Simonov, bekend als de jongste chef-dirigent aller tijden van het Bolshoi Theatre toen hij op 29-jarige leeftijd werd aangesteld. De laatste cd brengt enkele van de beste orkesten uit heel Europa samen in bijzondere, historische opnames, het Luxembourg Radio Orkest, het Hamburg Symphony Orchester o.l.v. Alois Springer (°1935), het St Louis Symphony Orchestra o.l.v. Jerzy Semkov (1928-2014) (foto) en de Bamberger Symphoniker o.l.v. Heinrich Hollreiser (1913-2006) (foto), van 1951 tot 1994, chef-dirigent van de Wiener Staatsoper.

“Die Feen” was de eerste opera die Richard Wagner volledig voltooide. Wagner was twintig jaar oud en was koorleider in Würzburg. Daarvoor schreef en componeerde hij “Leubald”, Trauerspiel in vijf bedrijven 1826-1828, “Schäferoper” (fragment, verloren gegaan) 1830 en “Die Hochzeit”, opera (onvoltooid) 1832-1833 (première van het voltooide deel 1933). Zijn Grosse Romantische Oper “Die Feen”, was gemodelleerd naar deze van de Duitse romantische opera, in de lijn van Carl Maria von Weber, Heinrich Marschner en Conradin Kreutzer, en veel van de muziek was sterk Beethoveniaans. De sprookjesopera gaat over de beeldschone fee Ada die haar onsterfelijkheid verliest omdat ze verliefd wordt op koning Arindal. Een interessante vergelijking is deze met de plot van Wagners “Das Liebesverbot”, een opera over ontucht. Daarin moet Isabella haar maagdelijkheid opofferen, ten einde het leven van haar broer Claudio te redden.

Wagners feitelijke tweede opera, de komische opera “Das Liebesverbot” (of “Die Novize von Palermo”) over ‘die freie Sinneslust und die Emanzipation der Frau’, naar “Measure for measure” van Shakespeare, componeerde hij in 1834 voor de “Schauspieltruppe” van Heinrich Bethmann in Bad Lauchstädt. Zij studeerden Wagners muzikale komedie over ontucht, genade en wellustige gedachten, in nauwelijks tien dagen tijd in, en brachten de opera van de 23-jarige, verliefde Richard Wagner, in maart 1836 in Maagdenburg in première. Dat jaar huwde Wagner overigens in de Tragheimer Kirche in Königsberg, met de actrice Minna Planer (1809-1866) (foto) uit Oederan in Saksen. Wagner had haar in 1834 als lid van de “Bethmannschen Theatertruppe” in Bad Lauchstädt, nabij Halle, leren kennen.

Wagner componeerde in 1842 “Rienzi, der Letzte der Tribunen”, gebaseerd op een roman van Edward Bulwer-Lytton over de 14de-eeuwse Cola di Rienzo, een Italiaanse diplomaat, politicus en volksmenner, die in 1347, in Rome, een staatsgreep pleegde en de stad regeerde als volkstribuun. De opera bestaat uit vijf bedrijven. Het was de eerste opera waarmee Wagner succes boekte, een opera over politiek, met marsen, balletmuziek (pantomime) en uitgebreide koren met kleurrijke massa scènes, de verkiezing van de tribuun door het volk, het vredesfeest, de gratieverlening, de slachtscène, de krijgstocht, het gebed, de eed om wraak en de triomftocht.

In 1845 las Wagner na het voltooien van “Tannhäuser”, tijdens de zomermaanden in Marienbad de Lohengrinlegende uitgegeven door Joseph von Görres. Tussen juli en november had hij de tekst af voor zijn nieuwe opera. Wagner componeerde zijn “Romantische Oper” Lohengrin tussen mei 1846 en april 1848. Zijn voorbeeld was de opera Euryanthe uit 1823 van C.M. von Weber (1786-1826). De première was in het Hoftheater in Weimar op 28 augustus, Goethe’s verjaardag, 1850 o.l.v. Franz Liszt. Het Vorspiel of prélude tot de opera is gecomponeerd in la groot en heeft slechts één thema, nl. het Graalthema. De muziek evoceert het nederdalen van de graalduif, het mysterieus-christelijk symbool en het thema wordt in de loop van de prélude ontwikkeld door verschillende instrumentengroepen. Een gestadig crescendo bereikt een climax, gevolgd door een decrescendo. De prélude verklankt als het ware aan de hand van de hoogst mogelijk tonen in de violen, het naar wierook ruikende mysterie van het christelijk geloof.

De Siegfried-Idylle is een symfonisch verjaardagsgedicht dat Wagner in 1870, in het geheim, componeerde voor de 33ste verjaardag van zijn vrouw Cosima. Cosima zorgde nl. bij de verjaardagen van Wagner vaak voor muziek. Zo had ze op 22 mei 1870, 55 blazers besteld voor een uitvoering van zijn Huldigungsmarsch (für Ludwig II. von Bayern) uit 1864. Wagner vond dat hij op zijn beurt iets terug moest doen voor de verjaardag van Cosima. Zij was jarig op 24 december, maar haar verjaardag werd altijd op Eerste kerstdag gevierd. Omwille van financiële redenen, hadden ze besloten dat jaar geen geschenken te leggen onder de kerstboom. Ter compensatie daarvan schonk Wagner Cosima iets voor haar verjaardag.

Na twee repetities in Zürich onder leiding van Hans Richter, reisden de musici op kerstavond naar Tribschen (foto) waar het echtpaar Wagner woonde. De gelegenheidscompositie werd op zondag 25 december, om half acht ’s ochtends, in aanwezigheid van Friedrich Nietzsche, op de trap van het huis uitgevoerd door strijkers, omwille van plaatsgebrek: 4 violen, 2 altviolen, een cello en een contrabas en Richter zelf op de trompet. De kinderen van Wagner spraken daarom later altijd over “Treppenmusik”. Voor de uitvoering hadden de uitvoerders (leden van het orkest van de Züricher Tonhalle,o.a. Richter, Ruhoff, Rauchenecker en Kahl) zachtjes gestemd in de keuken.

Cosima schreef hierover in haar dagboek dat ze zachtjes gewekt werd door de muziek. Na afloop kwam Richard de slaapkamer binnen met de drie kinderen. Hij gaf Cosima de partituur met het opschrift: “Tribschen Idyll, met Fidi’s vogelgezang en oranje zonsopgang, een symfonische verjaardagswens voor Cosima van haar Richard” (“Tribschener Idylle mit Fidi-Vogelgesang und Orange-Sonnenaufgang, als symphonischer Geburtstagsgruß seiner Cosima dargebracht von Richard Wagner”). Fidi was de troetelnaam van Siegfried, hun zoon, die op 6 juni 1869 werd geboren. Cosima was verrukt met de compositie en dezelfde dag werd het nog twee maal uitgevoerd. De idylle werd daarna nog tijdens private uitvoeringen gespeeld in Mannheim en Meiningen maar Wagner publiceerde de compositie niet. Het bleef Cosima’s geheime schat. Toen Wagner in 1877 echter in geldnood kwam werd hij gedwongen de compositie toch uit te geven. De titel “Tribschen Idyll” werd veranderd in “Siegfried-Idyll” en de partituur werd in 1878 uitgegeven door Schott in Mainz.

Richard Wagner was een dichter en toneelschrijver bij uitstek. In mythen en legenden vond hij verhalen en personages die de spanning van gevaarlijke handelingen in het menselijk bestaan tot uitdrukking brachten. In Wagners opera’s en drama’s mondt die spanning en de unieke kracht van de suggestie altijd uit in alles of niets. In zijn muziektheater over redding en ondergang, liefde en haat, overheersing en onderwerping, ascese en lust leidt de dramatische ontwikkeling altijd tot de uitvergrote suggestie van oplossing voorzien van magistrale, extatische en lyrische muziek. Zo ook in zijn romantische opera “Der fliegende Holländer”, een opera over het lot van een man die probeert te ontsnappen aan zijn verdoemenis.

Drie grote romantische opera’s van Richard Wagner, betekenen drie ontroerende verhalen over drie uitzonderlijke relaties. De Hollander (De Vliegende Hollander / Der fliegende Holländer), die vanwege zijn arrogantie vervloekt is, is op zoek naar een vrouw die hem kan redden door onvoorwaardelijke loyaliteit. Hij meent uiteindelijk zijn redding te vinden in de persoon van Senta, die zich op deze manier hoopt te bevrijden van haar maagdelijkheid, symbool van levenloze, burgerlijke bekrompenheid. Tannhäuser is een rusteloze, wellustige kunstenaar die smacht naar innerlijke vrede. Na veel leed en beproevingen slaagt Elisabeth van Thüringen er in, hem naar zijn doel en bestemming te leiden. Helemaal anders vergaat het Lohengrin. Deze eenzame Graalridder kan bij zijn aankomst onmiddellijk zijn liefdesideaal realiseren met Elsa, de dochter van de hertog van Brabant. Doch, door aards gebonden gevoelens, afgunst en intriges, wordt de alliantie verbroken.

Wagner was in de eerste plaats een opmerkelijke symfonicus met een meesterlijke beheersing van het orkestraal palet. Met een oor afgestemd op innovatie verrijkte en vernieuwde hij de standaard instrumentatie met het gebruik van de zogenaamde tenor- en bas-Wagnertuba (“Waldhorntuba”), een instrument met een klank die de combinatie was van deze van een hoorn en van een trombone, naar het voorbeeld van de saxhoorn, bedacht in Parijs in het atelier van Adolphe Sax. Wagner merkte ook op dat Sax de basklarinet enorm had verbeterd, wat een mooie toepassing vond in de Ring en eerder in Tristan. Het was duidelijk als orkestrator, dat Wagner de weg vrijmaakte voor ‘de toekomst van muziek’.

Wagner nam actief deel aan de discussie rond de gedachte van de autonomie van muziek (absolute muziek) door muzikale vorm en harmonie, zoals beschreven in “Vom Musikalisch-Schönen, Ein Beitrag zur Revision der Ästhetik der Tonkunst” (1854) van criticus Eduard Hanslick. Wagner opteerde daarentegen voor verruiming van de zeggingskracht van muziek door haar met literatuur en drama te verbinden. Onder invloed van Schopenhauer ontwikkelde hij daarenboven zijn droomtheorie, een allegorische droom over het verband tussen muziek en drama met de dramatische handeling als de zichtbaar geworden afbeelding van de muziek. In “Zukunftsmusik” (1860) legde hij zijn ideeën uit en stelde hij het (Wagneriaans) muziekdrama voor als de ultieme vervolmaking van de absolute symfonische muziek.

Door Wagners immens talent voor schilderachtige karakterisering, lenen zijn opera’s zich trouwens makkelijk voor het genre van het toongedicht of symfonisch gedicht. Wagner had het immers over de “Worttonsprache” en ging nader in op de relatie tussen woord, melodie, harmonie, toonsoort en modulatie bij de opbouw van muzikale perioden of frasen. Het ‘spraakvermogen’ van het orkest ondersteunde de handeling. Het orkest doet dit op een auditieve wijze aan de hand van “Erinnerungsmotiven” als voorgevoel of herinnering, als wegwijzers voor het gevoel. Niet te missen!

Yoeri Simonov (°1940) studeerde aan het Conservatorium in Sint-Petersburg bij Nikolaj Rabinovitsj, waarna hij van 1969 tot 1970, assistent werd van Jevgeni Mravinski bij het Sint Petersburg Philharmonisch Orkest. In 1966 behaalde hij de tweede plaats in een wedstrijd voor de prijs van “beste dirigent van de Sovjet-Unie”. Van 1970 tot 1985 was hij de eerste dirigent van het Bolsjojtheater in Moskou, en in 1979 richtte hij het Kamerorkest van het Bolsjojtheater op. Van 1978 tot 1991 was hij de eerste dirigent van het orkest van het Conservatorium van Moskou, als opvolger van Kirill Kondrasjin. Die had namelijk tijdens een tournee asiel aangevraagd en gekregen in Nederland. Van 1994 tot 2002 was Simonov eerste dirigent van het Nationaal Orkest van België, en vanaf 1998 was hij de eerste dirigent van het Philharmonisch Orkest van Moskou.