Een Sinfonia, een Te Deum, een Hoboconcerto en een Exsultate Deo, bieden op de Supraphon cd een mooie kennismaking met de vocaal-instrumentale muziek van de belangrijke en veelzijdige, 18de eeuwse componist, František Xaver Richter. De Panclassics cd biedt o.a. Fluitconcerti, vervolledigd met werk van zin collega, Stamitz.
František Xaver Richter (1709-1789) (foto) uit Holleschau, nu Holešov in Moravië, was van 1740 tot 1747, vice-kapelmeester in dienst van de “Fürstabt”, Anselm Reichlin von Meldegg, in Kempten (Allgäu). Tijdens deze periode componeerde Richter zijn eerste Te Deum en werden zes van zijn symfonieën in Parijs uitgegeven. Vanaf 1747 was hij als componist, violist en zanger verbonden aan de bekende Mannheimer Hofkapelle van keurvorst Karel Theodoor van Beieren (foto). In 1769 werd hij kapelmeester van de Onze-Lieve-Vrouwekathedraal in Straatsburg. Concert-reizen brachten hem naar Frankrijk, de Nederlanden en Engeland.
De “Mannheimer Schule” kende van 1743 tot 1778 een kortstondige maar belangrijke bloeiperiode. Keurvorst Karel Theodoor, die vanaf 1743 in Mannheim resideerde, was nl. een uitgesproken muziekliefhebber. Vooral het hoforkest had zijn aandacht. Het gold als het beste orkest in Europa. Veel vooraanstaande musici en componisten, veelal afkomstig uit Bohemen, werden aangetrokken. De hoofdfiguur was Johann Stamitz (1717-1757). Anderen waren, naast Richter, Ignaz Holzbauer, Anton Fils, Christian Cannabich, de broers Johannes en Carl Joseph Toeschi en Carl Stamitz. Zij ontwikkelden in Mannheim een eigen stijl die de voorloper was van het Weens classicisme.
Typische kenmerken van de Mannheimer Schule waren de onafhankelijkere behandeling van de houtblazers, de introductie van de klarinet in het orkest, de toepassing en uitbreiding van de sonatevorm in de symfonie (“Konzert-Sinfonie”), de eenheid in streekvoering van de strijkers, en de gelijkmatige overgangen in dynamiek, crescendo en decrescendo. Typische stijlfiguren (“Mannheimer Manieren”) waren o.a. de Mannheimer “Rakete” en “Walze”, en de Mannheimer “Seufzer”. In 1778 verplaatste de keurvorst zijn residentie naar München, waarmee er een einde kwam aan de korte maar heel belangrijke bloeiperiode in Mannheim.
Richters Sinfonia nr. 52 in D is een typisch voorbeeld van de late Mannheim-vorm, gebaseerd op de driedelige Sinfonia van de Napolitaanse opera. Vanwege het gebruik van de concertante trompet, wordt ze de ’trompet sinfonia’ genoemd, en vanwege haar vrolijke aard en optimisme, behoort ze tot de populairste orkestcomposities van Richter.
Hoewel de ’trompet sinfonia’ een van de meest uitgevoerde werken is van Richter, is zijn vocaal-instrumentale muziek daarentegen nog vrijwel onbekend. Het Te Deum uit 1781, dat nu voor de eerste keer op cd wordt uitgebracht, en Exsultate Deo, hier in première gespeeld op historische instrumenten, werden uitgevoerd volgens de handschriften die in de Bibliothèque musicale – Union Sainte Cècile in Straatsburg worden bewaard.
De bladmuziek en de kopie gemaakt door Joseph Strobach, hier gebruikt voor de uitvoering van het Te Deum, maken vandaag deel uit van de Lobkowitz-collectie in Nelahozeves. Richter toonzette de Ambrosiaanse hymne twee keer. Zijn eerste Te Deum componeerde hij in 1742 in Kempten. zijn tweede, hier opgenomen, beleefde zijn première op 30 september 1781 in Straatsburg, tijdens de viering van het eeuwfeest van de stad onder Frans bestuur. Richters tweede Te Deum is een uitgebreide cantate, afwisselend voor koor, aria’s en duetten. Met uitzondering van de finale fuga, “In te Domine speravi”, zijn de koorpassages homofoon, terwijl het stemmenweefsel in het laatste deel in een krachtig geaccentueerd “non” culmineert, voorafgaand aan het “non confundair in aeternum”, met een belangrijke rol voor de feestelijke koperblazers.
Onder de werken die Richter tijdens zijn ambtstermijn in Straatsburg componeerde, bevond zich “Exsultate Deo”, het eerste deel van de cyclus “Quatro Motetti per la processione del Corpus Christi”, met de secundaire titel “Motetto ad altare primum”. Afgezien van de tekst van Psalm 80 overstijgt de enorme vindingrijkheid van de compositie in hoge mate de liturgische standaardmuziek van toen. Ondanks de korte duur van de compositie, beeldde Richter de tekst plastisch uit. Het woord “Tympanum” wordt uitgebeeld met energieke pauken, de citer door pizzicato, en bij de woorden “buccinate tuba” (blaas de trompet) klinkt een trompetfanfare. Een bijzonder mooie cd met muziek die u zeker moet ontdekken. Warm aanbevolen.
De Supraphon cd is de derde cd van het Tsjechisch Ensemble Baroque in het lange termijnproject “Richter” voor het label Supraphon. De eerste was de opname van het Requiem (SU4177-2), de tweede was de wereldpremière-opname van zijn Passie-oratorium La Deposizione croce di Gesù Cristo (SU4204-2).
Franz Xaver Richter was één van de belangrijkste vertegenwoordigers van de beroemde Mannheim-school. De musicus uit Moravië speelde niet alleen meer dan twintig jaar viool in de Hofkapelle in Mannheim, hij was ook bas in de hofopera van keurvorst Karl Theodor. Gedurende deze tijd creëerde hij voornamelijk symfonische werken die alles hadden wat de galante Mannheim-stijl vormde op het raakvlak tussen barok en klassieke muziek: variatie, contrasten, verrassingen en een heel speciale orkestrale klank. Deze kenmerken kunnen op indrukwekkende wijze worden beluisterd in het hier opgenomen, meer dan twintig minuten durend Fluitconcerto in mi klein, evenals in twee klavecimbel trio’s en een triosonate voor twee violen. Een fluitconcerto van Johann Stamitz, mede-oprichter van de Mannheim School, rondt de cd af. De uitvoerders zijn Ensemble Castor en de schitterende, Tsjechische fluitiste, Jana Semerádová, artistiek leidster van Collegium Marianum.
Ensemble Castor, opgericht in 2010 door Oostenrijkse, internationaal succesvolle musici, wijdt zich aan kamermuziek voor strijkers uit de periode tussen 1600 en 1750. De belangrijkste focus ligt op het Italiaans Seicento en Settecento, evenals op de pre-klassieke muziek in Oostenrijk en Duitsland. De leden zijn Monika Toth, Nina Pohn en Lukas Praxmarer, viool, Peter Trefflinger, Ludovico Minasi, Philipp Comploi en Kaspar Singer, cello, Erich Traxler, klavecimbel en orgel, en Barbara Fischer, violone. De leiding is in handen van de Oostenrijkse violiste Petra Samhaber-Eckhardt (foto) uit Linz, die o.a. bij Gunar Letzbor en bij Enrico Onofri en Andrew Manze in Italië en Londen studeerde.
Franz Xaver Richter Te Deum 1781 Exsultate Deo Oboe Concerto Luise Haugk Czech Ensemble Baroque Orchestra & Choir Roman Válek cd Supraphon SU42402
Franz Xaver Richter Johann Stamitz Flute Concertos & Trios Ensemble Castor Jana Semerádová cd cd Pan Classics PC10406