Apollo et Hyacinthus (KV 38) op een Latijns libretto van Rufinus Widl is niet echt een opera, maar eerder een intermezzo bij Widls drama “Clementia Croesi”. De eerste opvoering vond plaats in de Aula van de Universiteit van Salzburg op 13 mei 1767.
Apollo et Hyacinthus maakte nl. deel uit van een veel groter werk, dat discussie heeft veroorzaakt over de vraag of dit werk kan worden beschouwd als de eerste opera van Mozart. Het maakte deel uit van de jaarlijkse ‘laatste comoedia’ aan het einde van de termijn en kreeg zelfs geen eigen, onderscheidende naam tot Mozarts zuster, Nannerl, het in Leopolds catalogus van de vroege werken van zijn zoon met de naam “Apollo und Hyacinth” invoerde na het overlijden van haar broer. Veel historici beschouwen het als een opera omdat het een seculier drama is voor 2 mannelijke alten, 1 tenor, 2 bassen en een koor, bestaande uit vijf aria’s, twee duetten, een koor en een trio, verbonden met een recitatief.
Classical Opera/The Mozartists zijn gespecialiseerd in de historisch geïnformeerde uitvoering van muziek van Mozart en zijn tijdgenoten. Oorspronkelijk opgericht in 1997 door dirigent Ian Page, heeft Classical Opera een reputatie opgebouwd voor zijn fantasierijke programmering, zijn uitstekend orkest met historische instrumenten en zijn vermogen om uitzonderlijke jonge zangers te ontdekken. In 2017 breidde het uit met “The Mozartists”, onder welke naam het nu zijn steeds groter wordende concertwerk presenteert, naast opera. 
Het gezelschap treedt regelmatig op in toonaangevende locaties van het Verenigd Koninkrijk, waaronder Wigmore Hall, het Barbican, Southbank Centre en het stadhuis van Birmingham, en toerde naar Italië, Duitsland, Oostenrijk en Frankrijk. Bekend om zijn frisse en inzichtelijke interpretaties van bekende meesterwerken en vanwege zijn vermogen om zeldzame werken opnieuw aan het licht te brengen, heeft het geënsceneerde producties van veel van de opera’s van Mozart opgezet, waaronder de wereldpremière van de ‘originele’ versie van Mitridate, re di Ponto, de Britse premières van Gluck’s La clemenza di Tito, Telemann’s Orpheus, Jommelli’s Il Vologeso en Haydn’s Applausus cantata en, in 2009, de productie van Thomas Arne’s “Artaxerxes”.
In 2015 lanceerde het gezelschap “MOZART 250”, een baanbrekend 27-jarig project dat het chronologisch traject van Mozarts leven, werken en invloeden onderzoekt. Beschreven door The Observer als “een van de meest gewaagde klassieke planningen ooit”, presenteert dit project uitvoeringen van de belangrijkste werken van Mozart en plaatst ze in context van andere belangrijke werken van tijdgenoten van Mozart. Page en zijn ensemble hebben ook de beste kritieken gekregen voor hun studio-opnames en zijn in 2012 begonnen aan een opnamecyclus van de complete Mozart-opera’s. Titels in deze serie zijn tot nu toe unaniem geprezen.
Het verhaal van Apollo en Hyacinthus baseert zich op het verhaal dat voorkomt in de ‘Metamorfosen’ van Ovidius. Zephyrus is verliefd op Melia, maar maakt daardoor Apollo jaloers. Hierdoor doodt Zephyrus in het geheim Hyacinthus en beschuldigt Apollo van de moord. Apollo geeft aan de winden opdracht hem weg te dragen. De stervende Hyacinthus brengt de waarheid aan het licht, maar Apollo kan hem nog redden door hem in een bloem te veranderen. Apollo jaagt Zephyrus weg door de winden, en trouwt zelf met Melia.
Hyakinthos of Hyacinthus is een figuur uit de Griekse mythologie. Hij was een Spartaanse prins en een halfgod, de zoon van de muze Clio en de Macedonische koning Piërus. Hij werd vooral vereerd in het Spartaanse Amyclae. Op een dag waren Hyakinthos en de god Apollo een wedstrijd discuswerpen aan het houden. Ze wierpen om beurten. Apollo wou indruk maken op zijn geliefde en wierp daarom met al zijn macht, maar toen Hyakinthos begon te lopen om de discus op te vangen om zo eveneens indruk te maken op Apollo, werd hij dodelijk geraakt aan zijn hoofd door de vallende discus. Volgens de mythe waren zowel de zonnegod Apollo als de westenwindgod Zephyros verliefd op Hyakinthos. Maar Hyakinthos verkoos Apollo boven Zephyros en daarom werd deze laatste kwaad. Toen Hyakinthos en Apollo aan het trainen waren met de discus, werd hij geraakt door een discus die door de windgod Zephyros uit koers was geblazen.
Toen Hyakinthos stierf, was Apollo zo verdrietig dat hij bijna zijn onsterfelijkheid opgaf om samen te zijn met zijn geliefde in de dood. Om ervoor te zorgen dat Hades het lichaam van Hyakinthos niet kon ophalen, schiep Apollo uit het bloed van zijn geliefde de bloem hyacint als een herdenking aan zijn dood en zijn tranen markeerden op de bloemblaadjes αἰαῖ (‘aiai’), betekenend helaas. Hyakinthos zou door Apollo zijn begraven bij diens tempel in Amyclae, waar ieder jaar drie dagen lang de Hyakinthiën, het Festival van Hyakinthos, worden gevierd ter ere van de gedode jongen, een groot feest in Sparta. De eerste dag van het feest is een rouwperiode voor de dood van de jongen en de andere twee dagen vierde men zijn hergeboorte.
Na opmerkelijk successen tijdens zijn drie jaar durende reis doorheen verschillende delen van het toenmalig Europa, kreeg de jonge Mozart de opdracht om een werk te componeren voor de Benedictijner Universiteit in zijn geboortestad Salzburg. Mozarts vader, Leopold, was een opvallende naam aan de universiteit, omdat veel van zijn leerlingen ingeschreven waren aan de universitaire middelbare school, waar theater een grote rol speelde. Mozarts eerste contact met de universiteit was op vijfjarige leeftijd, begin september 1761, toen hij verscheen in een bijrol in Jakob Anton Wimmer en Johann Ernst Eberlins Latijns Drama “Sigismundes Hungariae Rex”. Hoewel Mozart vaak bij de universiteit betrokken was, was hij er nooit student.
Het was de gewoonte aan de universiteit om akten van een groter stuk af te wisselen met korte muzikale drama’s of ‘intermedia’. Widls tragedie ging over de toevallige dood van de zoon van de koning van Lydia door een verdwaalde speer. Het werk van Mozart liep parallel met dit thema door een verhaal op te zetten. In het oorspronkelijk verhaal doodt Apollo per ongeluk zijn geliefde, een jongen genaamd Hyacinth, met een verdwaalde discus. Discuswerpen werd aangemoedigd door Apollo’s rivaal, Zephyr, jaloers op zijn affaire met Hyacinth. Een door verdriet getroffen Apollo liet vervolgens een prachtige bloem uit het graf van Hyacinth bloeien. Pater Rufinius behield deze plot maar verwijderde de controversiële thema’s van een homoseksuele liefdesdriehoek door twee nieuwe personages toe te voegen, Hyacinths vader Oebalus en zijn zus Melia, de nieuwe bron van Apollo’s liefde en de jaloezie van Zephyr. De uitvoering was een groot succes, maar werd slechts één keer uitgevoerd tijdens het leven van de componist.
De meeste aria’s in dit uit 19 nummers bestaand werk, belichamen emoties die uitgedrukt worden in de recitatieven. De meeste hiervan zijn da capo-aria’s die de tekst en muziek van de A-sectie herhalen, direct na een contrasterende B-sectie. Soms liet Mozart de herhaling weliswaar achterwege. De korte aria van Apollo bv. die de proloog besluit, eindigt met het instrumentaal ritornello maar niet met de herhaling van de zanger. De indrukwekkendste momenten zijn weliswaar die met meerdere personages. Deze tonen een verrassend goed begrip van de technieken van de 18e-eeuwse dramatische compositie van een elfjarige componist… 
Het aangrijpend duet tussen Oebalus en Melia is op zich al een buitengewone compositie in een door gecomponeerde stijl met verleidelijke orkestrale effecten, zoals gedempte violen, waaronder de rest van de strijkers pizzicato spelen. De scène die het tweede refrein opent, is wanneer Hyacinth sterft in aanwezigheid van zijn vader. Dit stuk is een briljant voorbeeld van de dramatische functie van muziek en is ook het eerste voorbeeld van begeleid recitatief in het oeuvre van Mozart. De uitvoerders zijn Klara Ek (sopraan, Melia), Sophie Bevan (sopraan, Hyacinthus), Lawrence Zazzo (contratenor, Apollo), Christopher Ainslie (contratenor, Zephyrus), Andrew Kennedy (tenor, Oebalus), en Marcus Farnsworth (bariton) en David Shipley (bas), (Priesters van Apollo). Classical Opera/The Mozartists staan o.l.v. Ian Page. Niet te missen!
Mozart Apollo et Hyacinthus Classical opera The Mozartists Ian Page (conductor) cd Signum Classics SIGCD 577
