Op 13 september 2019 werd de 200ste verjaardag van de beroemdste, Duitse muzikante van de 19de eeuw gevierd. Brieven, kinder- en jeugddagboeken van de grote pianiste Clara Schumann, werden nu voor het eerst volledig gepubliceerd en becommentarieerd.
Geboren in Leipzig op 13 september 1819 werd ze vanaf haar vijfde jaar de meest succesvolle dochter van haar vader, de instrumentenhandelaar en pianoleraar Friedrich Wieck. Clara’s dagboeken waren eerder ongebruikelijk omdat ze in eerste instantie geschreven werden door haar vader. Alleen vanaf haar achttiende kon ze zich vrij van vaderlijke censuur uiten. Sindsdien had de liefdesrelatie met Robert Schumann zich ontwikkeld, wat in 1840 na zware conflicten met vader Wieck, leidde tot een huwelijk. De dagboeken zijn veelzijdig en stimulerend in termen van biografische en culturele geschiedenis. De beschrijvingen van de uitgebreide concertreizen van de jonge pianiste zijn vaak grappig, en steden, concertzalen, instrumenten, collega’s, concurrenten en natuurlijk het succes van Clara, vormen een zeer aantrekkelijk historisch panorama. De redactie was in handen van de Schumann-onderzoeker Gerd Nauhaus (Zwickau), die de dagboeken heeft bewerkt, en de beroemde Clara Schumann-biograaf Nancy B. Reich (New York).
De aantekeningen in de dagboeken uit haar jeugd zijn allemaal afkomstig van haar vader, Friedrich Wieck. In 1827 publiceerde hij het eerste boekje. Clara was toen bijna 8 jaar en vertoonde duidelijk muzikaal talent, zodat haar vader hoopte op een carrière die gedocumenteerd moest worden. Pas vanaf haar veertiende maakte Clara zelf aantekeningen en nam ze de manier over van haar vader om haar dagboek te schrijven. Dag na dag schreef ze op waar ze concerten gaf, wie ze ontmoette en welke musici ze hoorde op concerten en operavoorstellingen.
Clara Wieck hield in haar dagboeken, net als eerder haar vader, geen kritiek achter. Onverbiddelijk beschreef ze bepaalde zwaktes van zangers, acteurs, muzikanten en beoordeelde ze nieuwe composities. Maar, ze kan ook in vervoering raken als ze iets leuk vond. Het is verbazingwekkend hoe zelfverzekerd ze zich uitdrukte. Immers, zij, die nog maar een tiener was, communiceerde vaak met de sterren van de muziek: ze ontmoette Mendelssohn, Liszt, Chopin, Pauline Viardot of Wilhelmine Schröder-Devrient. Zelfs wanneer vader Wieck niet langer aan haar zijde stond naarmate ze ouder werd, bleef Clara sterk persoonlijk haar mening uiten.
Een terugkerend thema was ook de zoektocht naar instrumenten waarop ze tijdens haar concertreizen kon spelen. Op elke nieuwe locatie is het eerste wat ze deed, zorgen voor een geschikte piano voor haar uitvoeringen, een niet altijd gemakkelijke taak.
Volledig nieuwe, baanbrekende inzichten in Clara Schumanns jeugd en adolescentie worden niet verwacht van de eerste volledige editie van haar dagboeken, omdat eerdere biografen deze bron al hebben geëvalueerd en de belangrijkste passages toegankelijk hebben gemaakt. Toch is het de moeite waard om door dit boek te bladeren en altijd onthullende details over haar concerten en sociale ontmoetingen te vinden in haar dagelijks leven. Of Clara Wieck zelf of haar vader de pen hanteerde, is duidelijk gemarkeerd. Bovendien kan nu zelfs de meest cryptische dagboekvermelding nu worden ontrafeld, omdat bijna de helft van het boek de annotaties en de lijst van personen en werken bevat, waarin alles wat onduidelijk zou kunnen zijn, verklaard en duidelijk wordt.
De jeugddagboeken van Clara Wieck eindigden in september 1840. Na een lange strijd, waarover ook in de dagboeken kan worden gelezen, kon ze eindelijk in het huwelijk treden met Robert Schumann, weliswaar tegen de wil van haar vader. Clara Schumann bleef haar leven als vrouw, muzikante en componiste, documenteren, maar nu in een gemeenschappelijk huwelijksdagboek. Deze eerste editie van Clara Schumanns jeugddagboeken door Gerd Nauhaus (°1942) en Nancy B. Reich (1924-2019) is een hoogtepunt, zowel wat de bron betreft als de zorg die aan het commentaar werd besteed.
In de afgelopen jaren is door de uitgave van haar brieven uitgebreid, grotendeels onbekend bronmateriaal aan het licht gekomen. Dit gaf een nieuwe kijk op het familie-, artistieke en sociale netwerk dat Clara Schumann in de loop van haar unieke carrière heeft opgebouwd, waarbij ze ondersteund werd door mensen zoals haar voorheen grotendeels onbekende moeder, Marianne Bargiel, haar belangrijkste artistieke partner, Joseph Joachim, de familie Mendelssohn, haar kinderen en haar leerlingen. De auteur, prof. Dr. Beatrix Borchard, musicoloog, is een van de toonaangevende onderzoekers van Clara Schumann.
De nieuwe brieveneditie bevindt zich nog steeds in het ontwikkelingsproces en omvat meer dan 20.000 nieuw geopende brieven. In de toekomst zal dit materiaal het onderzoeksgebied worden van een breed scala van aspecten die in het huidig boek werden behandeld zonder dat er dieper kon worden op ingegaan.
Het lezen van de geselecteerde brieven onthult de complexiteit van het leven van Clara Schumann in de manier waarop zij als muzikante de uitdagingen van haar leven heeft aangepakt. De praktijk van muziek heeft haar leven gevormd, maar mensen hebben de menselijke relaties nodig die hen ondersteunen. Het rijk briefmateriaal geeft een idee van de omstandigheden waaronder Clara Schumann persoonlijke en sociale weerstanden leefde in haar artistiek bestaan, dat te vaak wordt gezien en beoordeeld, los van creatieve omstandigheden en zonder rekening te houden met historische verschillen.
In het boek, “Clara Schumann. Musik als Lebensform” werd in vier delen, Clara Schumanns op brieven gebaseerde omgang met de discrepantie tussen rolverwachtingen, professionele training en de behoefte aan artistieke expressie, gepresenteerd en gekoppeld aan overwegingen en bronnen in de veranderende perspectieven van vele jaren van onderzoek. In het boek, geselecteerd uit de rijkdom aan materiaal, staan brieven of briefdialogen over bepaalde onderwerpen die centraal stonden in haar leven en werk. Ze worden ook typografisch gemarkeerd. 
Correspondentie met de violist en componist Joseph Joachim en zijn vrouw, de alt en zanglerares, Amalie Schneeweiss (foto), is bijzonder rijk. Joachim was niet alleen de belangrijkste, muzikale concertpartner van Clara, maar ook de meest geadresseerde van brieven over alledaagse dingen, momenten van geluk en complicaties van een carrière als muzikante. In haar vorig boek was Beatrice Borchard vooral geïnteresseerd in de aspecten van de concertgeschiedenis en genderindentiteit. In haar nieuw boek leest u nu ook brieven van en naar Elisabeth von Herzogenberg (geb. von Stockhausen) (foto), de violist, Ferdinand David, haar vriendin, Elise List (foto), Wilhelmine Schröder-Devrient, de familie Mendelssohn, de uitgever, Hermann Härtel, Brahms, Franz Liszt en de dirigent, Hermann Levi. Twee uitgaven die essentieel zijn tot een vollediger begrip van de mens achter de pianiste. Indrukwekkend. Zeker lezen!
Clara Schumann Jugendtagebücher 1827-1840 Herausgegeben von Gerd Nauhaus und Nancy B. Reich 702 bladz. geïllustreerd Duits uitg. Olms ISBN 978-3-487-08621-7
Beatrix Borchard Clara Schumann. Musik als Lebensform 431 bladz. geïllustreerd Duits uitg. Olms ISBN 978-3-487-08620-0
https://www.stretto.be/2017/08/17/het-leven-van-clara-schumann-in-brieven/