Graaf Eduard von Keyserling (1855-1918) was als Baltisch-Duitse schrijver een exponent van het literair impressionisme. Keyserling werd geboren in het Schloss Tels-Paddern in Koerland, toen een onderdeel van het Russische Rijk, nu Letland. Hij behoorde tot de Baltisch-Duitse familie von Keyserling en was een neef van de geoloog Alexander von Keyserling. Hij overleed in München. Keyserlings vroege romans “Fräulein Rosa Herz. Eine Kleinstadtliebe” (1887) en “Die dritte Stiege” (1892) werden beïnvloed door het naturalisme. De latere romans zijn meer genuanceerd en bevatten minder detailbeschrijvingen. Keyserling was de schrijver/verteller over de interactie tussen licht en natuur. Zijn romans en novellen spelen zich meestal af in de huizen en tuinen van de adel, in het woud en op het platteland van de Duits Baltische provincies. De meeste van zijn romans bevatten melancholische verhalen en zijn bevolkt door aristocraten. Er is vaak een botsing van generaties en soms zijn er contrasterende figuren uit een minder verheven klasse. Vaak is dit een ‘kind van de natuur’, een personage dat niet geremd is door een bepaalde opvoeding of vorming. Zijn novellen en romans plaatsen Keyserling in de voorhoede van het Duits literair impressionisme.

Hoewel vandaag grotendeels vergeten, had Keyserling een literaire reputatie, zowel in Duitsland als in de Verenigde Staten. Zijn romans, die aan het eind van de jaren ‘20 in het Engels werden vertaald, werden door literaire critici in kranten uitermate positief beoordeeld. Zijn werken werden door hun toegankelijke stijl en aantrekkelijke verhaallijnen, uitgegeven in taalkundige en pedagogische anthologieën. Zijn taal is beknopt, zijn zinnen zijn nooit erg lang of complex. Hij is een subtiele en elegante stylist. Een verhaal van Keyserling is onvergetelijk door zijn aantrekkelijke sfeer en gevoelens. Zijn meest emblematisch werk “Fürstinnen”, is een typisch voorbeeld van de Duitse “Schlossroman”, stilistisch tussen Toergenev en Kafka, verwant aan Tsjechov.

“Wellen”

Krakende zomerjurken, zeeschuim en glinsterend zand op een afgelegen badplaats aan de Baltische Zee met schilderachtige duinen, vormen het toneel van “Wellen”, de beroemdste roman van Keyserling. In de glinsterende hitte ontvouwt zich een subtiel netwerk van relaties tot een drama. Generaalsvrouw von Palikow heeft haar familie uitgenodigd voor hun zomervakantie aan de Baltische Zee/Ostsee. Rond de strenge, Pruisische  gastvrouw scharen zich haar dochter Barones von Buttlär en haar man, hun tienerkinderen, en de schoonzoon-in-wording. Aanwezig is ook Gräfin Doralice. Haar schijnbaar onconventioneel leven aan de zijde van de schilder Hans Grill, wekt interesse en leidt tot gewaagde fantasieën als geliefd vakantie verdrijf. Lang verborgen verlangens komen met hetzelfde oude ritme van de golven aan de oppervlakte. Aan het eind van de vakantie, is niets meer zoals het was. Zoals al zijn werken bevat ook deze roman een verfijnd verhaal met wisselende reflecties over de binnen- en buitenwereld in een brandend sensuele sfeer.

“Beate und Mareile”

Een delicate driehoeksverhouding rond schuld, moraal en verzoening. De ene zacht, edel en fijn, de ziel van een vrouw, de andere geheimzinnig, zinnelijk en roekeloos, een kunstenaarsnatuur. Hoe kiest Günther von Tarniff tussen Beate en Mareile? Het verhaal eindigt in een ramp door het menselijk onvermogen om een brandend hart te matigen. Gepubliceerd in 1903, vestigde deze Baltische Kasteelroman de reputatie van de auteur. De delicatesse waarmee de anti-nostalgische Keyserling noden van de moderne ziel verwoordt, identificeert hem als een stylist zoals Tsjechov.

“Dumala”

Een spannend verhaal over verlangen, plichtsbesef en jaloezie. In zijn erotische Winterroman vertelt von Keyserling over donkere passies in de beslotenheid van een Baltisch dorp. Enkele bewoners dromen van een sensueler, gevarieerder leven. Onder het schijnbaar koele oppervlak van het dorp Dumala, broeit er iets. De dominee, gespannen tussen zijn huwelijk en zijn professionele verplichtingen, wordt verteerd door zijn geheime verlangens naar de mooie barones Karola. Zij op haar beurt verlangt verlost te worden uit haar monotoon bestaan van dag na dag, haar bedlegerige man te moeten verzorgen. Wanneer ene Baron von Rast met zijn gevoelige, fluwelen blik en zijn onbezorgde lach ten tonele verschijnt, neemt het lot zijn beloop. Lust en jaloezie culmineren in een poging tot moord. Keyserling onthult de verwarde gevoelens van zijn personages, beschrijft levendig hun isolement en onthult de nutteloosheid van hun inspanningen om intimiteit en verbondenheid.

“Fräulein Rosa Herz”

In deze roman tekent hij vol medeleven en sympathie, de figuur van Rosa Herz die bereid is om radicaal te breken met de conventies omwille van haar eerste liefde. Rosa is zeventien en heeft maar één wens, aan de beperktheid en bekrompenheid van haar milieu te ontsnappen. Wanneer de charmante Ambrosius Tellerat opduikt in de stad, straalt hij de avontuurlijkheid van de wijde wereld uit en betovert Rosa. Maar, allerlei obstakels staan hun liefde in de weg. In zijn roman “Rosa Herz”, het bescheiden meisje met grote dromen van vrijheid en zelfbeschikking, bedacht Eduard von Keyserling één van zijn meest vertederende, vrouwelijke karakters. Hun poging om te ontsnappen aan de sociale beperkingen en de bittere gevolgen beschrijft Keyserling met scherpe humor en de onverdraagzame Filistijnen worden blootgesteld aan spot. Wat aanvankelijk overkomt als een subtiel en ironisch portret van een provinciale idylle, blijkt uiteindelijk felle kritiek te zijn op een maatschappij die elke afwijking genadeloos verbiedt.

De boekjes in klein formaat zijn bijzonder mooi, gebonden uitgegeven en zijn voorzien van een nawoord door Floirian Illies (“Wellen”), Uwe Timm (“Beate und Mareile”), Philipp Haibach (“Dumala”) en Wiebke Porombka (“Fräulein Rosa Herz”). Bijzonder aangename lektuur, hoogstaande literatuur. Warm aanbevolen.

Eduard von Keyserling Wellen Manesse Bibliothek der Weltliteratur Uitg. Manesse Duits 256 bladz. ISBN 978-3-7175-2266-9

Eduard von Keyserling Beate und Mareile 224 bladz. ISBN 978-3-7175-2292-8

Eduard von Keyserling Dumala 224 bladz. ISBN 978-3-7175-2342-0

Eduard von Keyserling Fräulein Rosa Herz 576 bladz. ISBN 978-3-7175-2394-9