Boek bij de tentoonstelling, “Lucas Gassel van Helmond, Meester van het landschap”, uitgegeven door Waanders & de Kunst. Een ontdekking! | Stretto – Magazine voor kunst, geschiedenis, filosofie, literatuur en muziek.

Museum Helmond in het Nederlandse Noord-Brabant presenteert van 10 maart tot en met 7 juni 2020, de eerste, grote overzichtstentoonstelling van het werk van Lucas Gassel (ca. 1488-1568/69), een meester van het landschap van de zestiende eeuw, ook wel de Brabantse Gouden Eeuw genoemd. De prestigieuze uitgeverij, Waanders & de Kunst, publiceerde alweer een heel mooi, bijbehorend boek. Een ontdekking! Ter gelegenheid van het 450ste sterfjaar van Lucas Gassel van Helmond, organiseert Museum Helmond de eerste uitgebreide overzichtstentoonstelling van zijn werk. De bruiklenen zijn afkomstig uit Europese collecties van belangrijke musea uit onder andere Nederland, België, Duitsland, Frankrijk, Tsjechië, Spanje maar ook uit de Verenigde Staten en Mexico. Over zijn leven is weinig bekend. De zestiende-eeuwse landschapsschilder werd geboren en groeide op in Helmond, alvorens hij mogelijks naar Antwerpen en later naar Brussel vertrok. Samen met bekende Brabantse tijdgenoten zoals Hiëronimus Bosch (ca. 1450-1516) en Pieter Bruegel de Oude (ca. 1525-1569), bepaalde hij mede de ontwikkeling van de Zuid-Nederlandse landschapsschilderkunst. Vandaar dat Lucas Gassel ook wel eens tot Antwerpse School gerekend wordt, een groep van schilders, aangesloten bij het Antwerpse Sint-Lucasgilde. De portretgravure die Jacob Binck in 1529 van de kunstenaar maakte, is mogelijks in de Scheldestad ontstaan.

Slechts een klein aantal door Gassel gesigneerde werken is bewaard gebleven, maar deze zijn wel verspreid over vermaarde musea en privécollecties in de hele wereld. Met enige regelmaat duiken ze trouwens ook op in de kunsthandel. Zijn oeuvre bestaat uit schilderijen op paneel, enkele tekeningen, en een aantal prenten die naar zijn ontwerpen werden uitgegeven, bv. door Hieronymus Cock. Zijn vriend, Dominicus Lampsonius (foto), afkomstig uit Brugge, nam zijn portret op in zijn “Pictorum aliquot celebrium Germaniae inferioris effigies” (1572) (foto). De eerste editie daarvan werd verzorgd door Volcxken Dierckx, de weduwe van Hieronymus Cock. Ook is er een grote, diverse groep werken die vandaag onder de naam van Lucas Gassel bekend staat. Deze omvat zowel werken die wellicht van zijn hand zijn, als werken die in zijn werkplaats dan wel in zijn omgeving ontstaan zijn, en dus gemaakt werden door tijdgenoten of navolgers.

Kunsthistorisch en materiaal-technisch onderzoek naar een deel van Gassels’ kernoeuvre leverde een schat aan nieuwe inzichten op. Tentoonstelling en boek brengen het oeuvre van deze zestiende-eeuwse meester dan ook voor het eerst op een nieuwe manier voor het voetlicht. De schilderijen van Lucas Gassel bevatten weidse, landschappen met kronkelende wegen en rivieren. Verhalende scenes en minutieuze details komen dankzij Gassels schilderskwaliteiten tot leven. Hij was met tijdgenoten als Joachim Patinir (foto) en Herri met de Bles, medebepalend voor de ontwikkeling van de Nederlandse landschapsschilderkunst in de zestiende eeuw, van Bijbelse of apocriefe verhalen, naar een zelfstandig genre.

Zoals toen gebruikelijk was, werkte Lucas Gassel op paneel. Door de tijd heen namen zijn denkbeeldige landschappen steeds meer ruimte in en werden ze afwisselend bevolkt met boeren, reizigers en dieren, al dan niet gecombineerd met boerderijen, dorpjes, kastelen, paleistuinen en rivieren met schepen. Op zijn panelen zijn in de verte uitstrekkende landschappen te zien met op de voorgrond vaak verhalen uit de bijbel, (Bijbelse allegorieën) zoals “De Vlucht naar Egypte” en “David en Bethseba” (vier versies) (foto’s), of figuren uit de klassieke mythologie, zoals “Pyramus en Thisbe”.

Kort na zijn overlijden werd Lucas Gassel als specialist in het schilderen van landschappen vermeld in belangrijke, kunsthistorische bronnen zoals het “Schilderboeck” (1604) van Karel van Mander. Van Karel van Mander weten we trouwens dat Lucas Gassel in Brussel heeft gewoond, en dat hij er is overleden. Na de inleiding door museumdirecteur, Marianne Splint, gaan in het boek drie interessante teksten van conservator, Annemieke Hogervorst, gastcurator, Anna Koopstra en kunsthistoricus en restaurateur, Luuk Hoogstede, aan de catalogus vooraf. Een niet te missen ontdekking!