Oorspronkelijk waren “De zeven woorden” een orkestwerk, bestaande uit een inleiding, zeven langzame sonata’s, in feite symfonische bewegingen, gebaseerd op Jezus’ zeven laatste woorden aan het kruis, en een afsluitend Presto (Il Terremoto). Het werk werd gecomponeerd in opdracht van Don José Sáenz de Santa María, marqués de Valde-Íñigo, een mecenas die de decoratie van de Santa Cueva-grot onder de Santo Rosario-kerk te Cádiz in Spanje, bekostigd had. Het was bedoeld voor de bijzondere liturgische dienst die ieder jaar op Goede Vrijdag in die grot gehouden werd.
Na “Die sieben Worte Jesu Christi am Kreuz” (SWV 478) voor solostemmen, vijfstemmig koor en instrumenten uit 1645 van Heinrich Schütz en “Septem verba a Christo in cruce”, uit ca. 1730-1735, van Pergolesi (1710-1736), componeerde Haydn zijn “Die sieben letzten Worte unseres Erlösers am Kreuze”. Er is een versie voor orkest (“Musica instrumentale sopra le 7 ultime parole del nostro Redentore in croce, ossiano 7 sonate con un’introduzione ed al fine un terremoto”), Hob. XX/1 (1786-87), een versie voor Strijkkwartet (Musica instrumentale sopra le 7 ultime parole del nostro Redentore in croce … ridotte in quartetti) op. 51, Hob. III:50-56 (1787), een versie voor Klavier (1787) en een versie voor vier solisten en orkest Hob. XX/2 (oratoriumversie) uit 1795-1796.
Het werk werd voor het eerst gepubliceerd door Artaria in Wenen in 1787. Wanneer het precies werd gecomponeerd en zelfs wanneer het voor het eerst in Cádiz is uitgevoerd, staat niet vast. Men veronderstelt in 1786. Aansluitend op de zes Parijse symfonieën, werd het op 26 maart 1787 uitgevoerd in Wenen in het paleis (foto’s) van Prins Johann Adam von Auersperg en in maart in Bonn (helaas bij afwezigheid van de jonge Beethoven, die weg was naar Wenen). Later dat jaar vond een nieuwe uitvoering plaats in Wenen bij graaf Walsegg, de toekomstige opdrachtgever van het Requiem van Mozart.
Op 7 juli kondigde de Weense uitgever Artaria gelijktijdig de originele versie voor orkest aan. De originele versie voor orkest bevatte twee fluiten, twee hobo’s, twee fagotten, vier hoorns, twee trompetten, pauken en strijkers. In 1795-1796 voegde Haydn twee klarinetten en twee trombones toe, en verrijkte hij de fluit- en fagotpartijen. Hij reduceerde ook (in de tweede en vierde woorden) het aantal hoorns van vier naar twee, en verwijderde de aanwijzingen voor herhalingen van de kopiist.
De oorspronkelijke versie voor orkest bevatte alleen de inleiding en de zeven langzame bewegingen, nog niet de “Introduzione” tussen nummers 4 en 5, noch de aardbeving aan het einde. De versie voor strijkkwartet, eveneens gepubliceerd in 1787, bevatte de aardbeving wel. De versie voor piano dateert van 1787, maar is niet van Haydn.
De ontstaansgeschiedenis van de versie voor koor begon in 1794. Toen Haydn, op de terugreis van zijn tweede Engelandreis, langs Passau passeerde, hoorde hij een versie voor koor van de hand van de plaatselijke Domkapellmeister, de zanger en componist, Joseph Friebert (1724-1799). Haydn vond een koorversie een goed idee, en besloot er zelf een te maken. Hij deed daarvoor beroep op Baron van Swieten, die de verzen van Friebert aanpaste. Die zette de woorden van Christus aan het begin van elk deel voor een vierstemmig koor (bij Friebert waren het begeleide recitatieven), en hij voegde een “Introduzione II” in tussen de sonates 4 en 5.
Toen het Matangi Quartet in zijn beginjaren 2000 kennis maakte met de “Sieben letzte Worte” van Haydn, maakte de compositie meteen een onuitwisbare indruk op het viertal. Omdat het stuk verbonden is met de paastijd was er steeds maar een geringe periode waarin er vraag was naar een uitvoering. Het kwartet was dan ook vereerd en blij met de uitnodiging van de “Dutch Don’t Dance Division”, om het stuk meermaals uit te voeren met daarbij een indrukwekkende choreografie van choreograaf, Thom Stuart. Na deze reeks opvoeringen voelde het kwartet de behoefte om het stuk op cd vast te leggen. Marcel van den Broek (foto) van OAK studio in Harderwijk tekende voor het heel origineel ontwerp van de verpakking van de cd die uitvouwt in de vorm van een…kruis.
Op verzoek van zijn uitgeverij Artaria maakte Haydn in 1787 een versie voor strijkkwartet. Het werd Haydns op. 51. Dit is de vorm waarin de muziek tegenwoordig het meest wordt gespeeld, een groep van zeven werken (Hoboken-Verzeichnis III / 50–56), de inleiding, Sonata I t.e.m. Sonata VII en “Il Terremoto” of de aardbeving. De Latijnse tekst staat onder de partij van de eerste viool.
“Van alle versies, is de versie voor strijkkwartet het bekendst en populairst geworden, mogelijks omdat de intimiteit van deze vorm, het beste samenvalt met zoiets als vier mensen die in gebed verenigd zijn”, zo lezen we in het bijbehorend boekje. Haydn slaagde er nl. uitstekend in om de laatste uren van Christus met puur instrumentele middelen uit te beelden. Het lijdt weinig twijfel dat de populariteit van het werk in die tijd te danken was aan de toegankelijkheid van een constant evoluerend verhaal in muziek. Al in 1788 merkte een recensent in de Musikalische Zeitung op dat iedereen met slechts een beetje gevoel, in staat zou moeten zijn om te begrijpen wat de componist bijna noot voor noot probeerde uit te drukken. Er is voldoende contrast binnen de beperkingen van een reeks langzame bewegingen. De eenvoudigste middelen worden gebruikt in alle bewegingen, en hoewel ze homofoon van aard zijn, hebben ze nog steeds een grote expressieve diepte. Het stuk heeft een duidelijk innovatief karakter en declamerende melodische lijnen zorgen voor een zeer effectieve weergave van Christus’ woorden. Hier heersen intieme maar intense gevoelens die variëren van wanhoop en pijn, tot vergeving en hoop, berusting en dood.
Bepaalde Kwartetensembles hebben ook uitvoeringen gebracht, waarbij verzen de oorspronkelijke woorden en preken vervingen. Zo gaf het Brentano String Quartet de dichter Mark Strand (1934-2014) de opdracht, om een reeks verzen te leveren ter vervanging van de “woorden”. Het resultaat was “Meditations around the Seven Last Words” (opgenomen in “Man and Camel”, 2006) (foto). Op een andere opname uit 1976 door het Aeolian Quartet, werden de “woorden”, voorgelezen door Peter Pears, en de lezingen waren van John Donne (Introductie), George Herbert (Adagio), Robert Herrick (Grave e cantabile), een anonieme schrijver uit de 15de eeuw (Grave), Edith Sitwell (Largo), Edwin Muir (Adagio) en David Gascoyne (Lento).
Het Nederlands Matangi Quartet is opgericht in 1999 tijdens de studie aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag en het conservatorium van Rotterdam. De muzikanten studeerden twee jaar aan de Nederlandse Strijkkwartet Academie onder leiding van Stefan Metz. Daarna werden ze twee jaar intensief begeleid door Henk Guittart. Het Matangi Quartet speelt regelmatig de kamermuziekpodia van Nederland en daarbuiten. Het Matangi Quartet speelde samen met uiteenlopende klassieke musici waaronder het Schönberg Kwartet, Brodsky Quartet, St. Lawrence Quartet, Miranda van Kralingen, Tania Kross, Maarten Koningsberger, Ivo Janssen, Paolo Giacometti en Severin von Eckardstein. 
Ook ontving het kwartet uitnodigingen voor festivals en concertseries, waaronder het Delft Chamber Music Festival, het Grachtenfestival, het Festival van Aix-en-Provence, het Orlando Festival, de Robeco Zomerconcerten en het Sleeswijk-Holstein Festival. Het Matangi Quartet heeft ook een eigen concertserie in de Amstelkerk te Amsterdam. De leden zijn Maria-Paula Majoor en Daniel Torrico Menacho, viool, Karsten Kleijer, altviool en Arno Van der Vuurst, cello. Ontdek ook een hun cd met (andere) strijkkwartetten van Haydn, “Haydn’s Nature”, Challenge Classics CC72592. (foto).
Joseph Haydn op. 51, VII LW Matangi Quartet MTM03