Na vier cd’s met internationaal zeer positieve reacties, nam het Van Baerle Trio nu het vijfde en laatste deel op van de complete werken voor pianotrio van Ludwig van Beethoven.
In 1799 componeerde Beethoven een werk voor strijkers en blazers. Dit Septet op. 20 “Der Kaiserin Maria Theresia gewidmet”, zou één van zijn populairste composities worden, met een groot aantal arrangementen tot gevolg. Eén van deze arrangementen, op. 38, staat op deze cd. Beethoven gebruikte overigens het thema van de 3de beweging, Tempo di minuetto, in 1805, ook in zijn Pianosonate nr. 20 op. 49 nr. 2. Het thema van de 4de beweging, Tema con variazioni, Andante, ging terug op een populair volkslied uit de Neder-Rijn. Het lied is getiteld “Die Losgekaufte”, en werd gepubliceerd in de “Volksliedersammlung” in 1838/1840, een publicatie van de jurist, componist en volksliedverzamelaar (“Volksliedforscher”), Andreas Kretzschmer (1775-1839) uit Stettin, nu Szczecin in Polen. Het Lied is dus mogelijks pas later geschreven, gebaseerd op het thema van Beethoven.
De eerste verifieerbare uitvoering vond plaats in december 1799 tijdens een concert van de violist en vriend van Beethoven, Ignaz Schuppanzigh (foto) in de hal van de hoftraiteur, Ignaz Jahn (1744-1810) aan de Himmelpfortgasse in Wenen. Dit concert wordt door de vriendin van Beethoven, gravin Josephine Brunsvik, vermeld in een brief waarin ze opmerkt dat haar broer Franz er “enthousiast” over was, “vooral over een septet gecomponeerd door Mr. Beethoven, “welches das Nonplusultra gewesen sein muss”, zowel qua uitvoering als qua compositie. Maar, volgens een latere verklaring van Beethovens vriend, de Tsjechische componist, organist en cellist, Emanuel Dolezalek (1780-1858), vond de première plaats in het paleis van prins Joseph von Schwarzenberg. Beethoven zou met betrekking tot zijn leraar Joseph Haydn, trots gezegd hebben, “Das ist meine Schöpfung.“ Het werk kreeg een andere uitvoering op Beethovens eerste eigen concert in Wenen, dat hij in april 1800 gaf in het Burgtheater.
Nadat hij het Septet voltooid had, werd het Beethoven almaar duidelijker dat hij doof werd, wat hij uitdrukte in zijn “Heiligenstädter Testament”. In dit ontroerend document, dat hij zijn hele leven met zich meedroeg, beschreef hij hoe wanhopig hij werd door zijn steeds slechter wordend gehoor. Beethoven vestigde zijn hoop op zijn dokter, Johann Adam Schmidt (foto), van wie Beethoven dacht dat hij hem zou kunnen genezen van de verschrikkelijke oorsuizingen. Gedreven door deze hoop en het feit dat Schmidt ook viool speelde, (de dochter van Schmidt speelde overigens piano), maakte hij het arrangement van het Septet voor Pianotrio. Het mocht echter niet baten. Vier jaar nadat Beethoven het arrangement aan Schmidt opdroeg overleed de dokter zonder de remedie te hebben gevonden.
Beethovens Klarinet Trio, op. 38 uit 1803, een arrangement dat Beethoven maakte voor piano, klarinet of viool, en cello of fagot, van dit Septet op.20 uit 1799/1800, werd opgedragen aan zijn arts, Johann-Adam Schmidt. De dokter speelde de vioolpartij en zijn dochter speelde de pianopartij. Het Trio opent met een langzame inleiding, gevolgd door een klassieke sonatevorm Allegro con brio, met twee thema’s. Het eerste thema vormt de basis van de centrale doorwerking, waarna er een recapitulatie volgt van de twee thema’s en een uitgebreide coda.
De langzame, tweede beweging, een uitgebreide, ternaire vorm, wordt gevolgd door Tempo di Menuetto met een charmante melodie uit de Pianosonate nr. 20 uit 1795. De volgende beweging bestaat uit een Bes-groot thema, een volkslied met vijf variaties. Daarop volgt een Scherzo en Trio, een duidelijke demonstratie van het verschil tussen een scherzo en een menuet. Een korte mars, in divertimento-stijl, opent de laatste beweging, Presto.
Het feit dat het Tripel concert op de laatste cd van deze serie staat, zal sommige luisteraars misschien verbazen, aangezien het in deze serie het enige werk met orkest is. Deze compositie heeft eigenlijk meer gemeen met kamermuziek dan met een soloconcerto en door het in de context van een reeks pianotrio’s te plaatsen, presenteert het Van Baerle Trio dit werk terecht als Beethovens rijkst geïnstrumenteerde kamermuziek. Anton Schindler, de biograaf van Beethoven, beweerde dat het tripelconcerto gecomponeerd werd voor de koninklijke leerling van Beethoven, aartshertog Rudolf von Habsburg-Lotharingen (foto). Er is weliswaar geen enkel verslag waaruit blijkt dat Rudolf het werk ooit heeft uitgevoerd. De ‘openbare’ première vond plaats in de zomer van 1808 in het paleis “Augarten” in Wenen. Toen het gepubliceerd werd, droeg het een opdracht voor Franz Joseph Maximilian von Lobkowitz (foto).
Zowel op zijn landgoederen in Rauditz en Eisenberg als in zijn Weens paleis (foto) bezat Lobkowitz eigen orkesten, waarin hij zelf ook soms mee speelde. Hij was ook oprichter van de Weense “Gesellschaft für Musikfreunde” en van de “Gesellschaft zur Förderung der Musikkultur” in Bohemen. Beethoven mocht van zijn orkest in Wenen gebruikmaken voor besloten voorstellingen, wat hij o.a. voor de uitgebreide repetities van de “Eroica” deed en waar ook de première plaatsvond. Beethoven droeg zijn 6 Strijkkwartetten op. 18, zijn symfonieën nrs. 3, 5 en 6, het Kwartet op. 74 (Harfen-Quartett) en de liedcyclus “An die ferne Geliebte” op aan Lobkowitz. Haydn had op zijn beurt in 1799 zijn beide Strijkkwartetten op. 77 Hob. III:81 en III:82 aan Lobkowitz opgedragen.
Beethoven componeerde het Triple concert omstreeks 1804. Carl August Seidler (1778-1840) was mogelijks gepland als violist, terwijl de beroemde Anton Kraft (1749-1820), de gewezen eerste cellist van het orkest o.l.v. Haydn van Nikolaus I. Joseph Esterházy, en op dat moment, cellist van het Lobkowitz orkest, de cellopartij zou spelen. Seidler speelde reeds als 10-jarige! jongen, vanaf 1788, in de preußischen Hofkapelle van Koning Friedrich Wilhelm II in Berlijn. Later werd Seidler er hofmusicus en huwde hij met de dochter van de beroemde componist en violist, Anton Wranitzky (Antonín Vranický) (1761-1820) (foto), eveneens lid van de orkesten, eerst in Praag dan in Wenen, van Lobkowitz.
Beethovens Triple concert toonde overeenkomsten met het genre van het pianotrio en de Sinfonia concertante, zoals van Johann Christian Bach, Haydn en Mozart. Dit blijkt ook uit twee eerdere werken van Beethoven. De nog jonge Beethoven schetste nl. in 1786/87 in Bonn, een onvoltooide, romantisch Cantabile in mi klein voor fluit, fagot, piano en orkest Dit werd pas in 1952 in Wiesbaden gepubliceerd. Ook onvoltooid was een Concertante in D, waaraan hij in 1802 begon en bedoeld was voor een concert dat gepland was voor de lente van 1803 maar nooit heeft plaats gevonden. Met zijn pianotrio-bezetting was deze Concertante gecomponeerd voor dezelfde bezetting als het Triple Concerto.
De debuut-cd van het Van Baerle Trio met werken van Saint-Saëns, Loevendie en Ravel werd bekroond met een Edison Klassiek 2013. Hierna bracht het Van Baerle Trio de pianotrio’s van Mendelssohn uit, waaronder de eerste opname van een vroege versie van het Eerste Pianotrio in d-klein van Mendelssohn. Met dit vijfde deel uit de reeks Piano Trio’s van Beethoven, Verzamelde Werken voor Pianotrio op. 56 (Triple concerto) en op. 38, is deze bijzondere uitgave nu compleet. Bravo!
Ludwig van Beethoven Complete Works for Piano Trio vol. 5 Van Baerle Trio Residentie Orkest The Hague Jan Willem de Vriend conductor cd Challenge Classics CC 72801