Gehoor is een cognitief proces. Horen is nl. denken. Maar, welk effect heeft stilte op ons brein? Voor de Franse neurowetenschapper Michel Le Van Quyen kreeg deze vraag een speciale betekenis. Hij werd namelijk op een dag verlamd wakker. Als de diagnose luidde dat hij overwerkt was, kreeg hij absolute rust voorgeschreven. Hij zocht de stilte op en deed verrassende ontdekkingen. De stilte deed hem nl. goed en hielp hem … genezen!
“Na mijn aangezichtsverlamming”, zo vertelt de auteur, “moest ik leren om mijn lichaam te ontspannen en daarom besloot ik regelmatig te gaan mediteren. Gaandeweg kwam ik erachter dat er net zoveel vormen van meditatie zijn als beoefenaars. Ik heb er lang over geaarzeld welke vorm me het beste zou bevallen. Toevallig hoorde ik dat er bij mij in de buurt een centrum voor zenmeditatie was, een dojo, en toen dacht ik: daar moet ik eens gaan kijken! Dat heeft heel wat teweeggebracht.”
“Ik herinner me nog goed”, zo vervolgt hij, “de eerste keer dat ik aan een sessie deelnam. Die dag was ik heel vroeg opgestaan. Het was winter en het was koud in Parijs. Toen ik nog suf van de slaap de meditatieruimte binnenkwam, was ik diep onder de indruk: er zaten zo’n twintig mensen, op merkwaardige kussens. De meesten droegen een lang zwart gewaad, de kesa. De ruimte was vrij donker en sober ingericht, er brandde alleen hier en daar een kaars. Ik ging op mijn kussen zitten. Een gongslag gaf het begin van de sessie aan, die ruim een uur duurde. Niets ingewikkelds, niets esoterisch: je hoefde alleen maar te blijven zitten, de blik gericht op de witte muur. Stil en in stilte. Zen meditatie is eigenlijk een oefening in stilte van het lichaam. Je blijft stil zitten, er is geen sprake van visualisatie of mantra’s en je hoeft niet je ademhaling te volgen. Eigenlijk doe je niets bijzonders, je neemt alleen de tijd om stil te blijven zitten. In het Japans is daar een term voor: shikantaza oftewel ‘alleen maar zitten’. De term geeft precies aan dat de intentie van zen helemaal niets met het verstand te maken heeft.”
Neurowetenschapper Michel Le Van Quyen (foto) leidt u in zijn boek langs verschillende vormen van stilte en toont de voordelen ervan. Zo verhoogt stilte onze creativiteit, verbetert ze ons geheugen en onze verhouding tot onszelf en tot anderen. Met praktische oefeningen laat hij zien hoe we ons kunnen ontspannen en wat stilte om ons heen inhoud.
Na zijn voorbereidende studie kwam Michel Le Van Quyen in 1987 bij Sup Télécom Bretagne en was hij werkzaam als ingenieur in de industrie. Desalniettemin begreep hij al snel dat het wetenschap was waar hij van hield, en daarom besloot hij te promoveren op het gebied van neurowetenschappen. Hij kreeg de kans om Francisco Varela (1946-2001) (foto), een neurobioloog, te ontmoeten, die ermee instemde om zijn proefschrift te begeleiden en die de tijd nam om hem te trainen in neurobiologie. Varela introduceerde het begrip autopoiese (“zelf-productie”) in de biologie.
Volgens Varela zijn wiskundige hulpmiddelen essentieel om de hersenen met hun zeer complexe, chaotische dynamiek, beter te begrijpen. Naar aanleiding van dit idee heeft Michel Le Van Quyen wiskundige methoden ontwikkeld om deze onregelmatigheid begrijpelijk te maken en om bepaalde verborgen wetten te identificeren, met name op het gebied van epilepsie.
Na een postdoc in Duitsland aan het Instituut voor Neurowetenschappen en Geneeskunde van het onderzoekcentrum in Jülich, ontving Michel Le Van Quyen verschillende financieringen die hem in staat stelden terug te keren naar Frankrijk en, in 2000, trad hij toe tot Institut national de la santé et de la recherche médicale (INSERM) in het Salpêtrière-ziekenhuis, de na de Amerikaanse National Institutes of Health (NIH), beste onderzoeksinstelling in de gezondheidssector.
Momenteel blijft zijn onderzoek zich richten op modellering en wiskundige analyses van hersenactiviteiten. In het bijzonder bestudeert hij neurofeedback, een apparaat waarmee een individu de activiteit van zijn eigen hersenen in realtime op een computerscherm kan weergeven. Dit maakt het mogelijk het oorzakelijk effect van bewustzijn op neuronale activiteiten te bestuderen. In 2010 vervoegde Michel Le Van Quyen het nieuw Instituut voor Hersenen en Ruggenmerg (Institut du Cerveau et de la Moelle épinière (ICM)) in de Salpêtrière, waar hij een onderzoeksgroep leidt. Hij schreef eerder o.a. “Les pensées qui soignent”, “Les pouvoirs de l’esprit” en “ Améliorer son cerveau. Oui, mais pas n’importe comment!” (Flammarion).
Verdeeld over 8 hoofdstukken verduidelijkt de auteur de hersenen in rust en de donkere energie van de hersenen, kwalen rond hyperactiviteit en de kracht van differentiële ontspanning, het binnenoor en de stilte en de kleine geluiden van de natuur, en stilte oefenen volgens Thoreau. Hij vervolgt o.a. met wat als onze hersenen uitgeput raken?, pressie en prestatie in balans, de prefrontale cortex die betrokken is bij cognitieve en emotionele functies als beslissingen nemen, plannen, sociaal gedrag en impulsbeheersing, het niet goed beheersen van stemming en emoties, Alzheimer voorkomen?, de droom van Friedrich Kekulé , (1829-1896) de Duitse chemicus die beweerde dat zijn ontdekking van de benzeenring te danken was aan een droom waarin hij een slang in zijn eigen staart zag bijten, profijt trekken van mijmeren en het spook van de negatieve gedachten, de sleutel tot sportsuccessen, de geheimzinnige toestand van rust , en wegdromen en het geheim van onthouden. 
Verder leest u over de geheimen van het geheugen, aandacht en innerlijke stemmen, inlevingsvermogen (in het theater), goed luisteren is van biologisch belang, want een luisterend oor is van invloed op overlevingskansen, en Oxytocine, het hormoon voor rust en veiligheid. Oxytocine is nl. niet alleen een hormoon, het is ook een neurotransmitter, die tijdens sociale interactie en seksuele activiteit vrijgemaakt wordt uit de hypothalamus en opgevangen wordt in het emotioneel centrum van de hersenen, het limbische systeem. Michel Le Van Quyen heeft het er ook over dat rust via onze ogen gaat, dat Dalí niet sliep tijdens zijn siësta’s, minuscule hersenpauzes en gesynchroniseerd knipperen, empathie en versterkte emoties. In het hoofdstuk “Stilte in meditatie” gaat het dan weer over de juiste zithouding en zelfobservatie, “Mindfulness” (het bewust aandacht geven aan het moment), ontspanning en alertheid afwisselen, hoe bescherm je jezelf tegen piekeren en wat zijn de gevolgen van dat gepieker?, de kracht van meditatie, en aandacht als behandeling. Ten slotte beschrijft hij de grote stilte, een stil zelf, als het geluid laten verstommen door de kleur van diepe meditatie. Warm aanbevolen. Zeker lezen!
In de loop van het boek ontmoet u o.a. de Duitse neurobioloog, Hans Berger, de artsen Kassamatsu en Hirai, de hoogleraar neurologie, Marcus Raichle, de wijze Lao Zi, de psycholoog Timothy Wilson, John Newport Langley, de Oostenrijkse farmacoloog Otto Loewi, Edmund Jacobson, de bedenker van Progressive Muscle Relaxation en Biofeedback, de componist en performer, John Cage, de Amerikaanse schrijver Henry David Thoreau, de psychologe, Gloria Mark en de psychologen, Dodson en Yerkes, Herbert Freudenberger, die als één van de eersten een omvattende studie over burn-out schreef, de Britse econoom, Graham Wall, de neuroloog, Bruce Miller, de humanistische psycholoog, Carl Rodgers, de Franse schilder, Pierre Soulages, de Franse filosoof en schrijver, Fabrice Midal, de oprichter van de “École occidentale de méditation”, Ruth Lanius, Professor of Psychiatry en director of the posttraumatic stress disorder (PTSD) research unit aan de Universiteit van Western Ontario, de arts en moleculair bioloog, Jon Kabat-Zinn, de historicus Alain Corbin, auteur van “Histoire du Silence”, en de psycholoog, Judson Brewer die mindfulness en Functional magnetic resonance imaging bestudeert. Vertaald door Mieke Massen en Gertrud Maes. Een ontzettend interessant, fundamenteel en essentieel boek. Zeker lezen!
Michel Le Van Quyen Wat stilte met je hersenen doet 256 bladz. uitg. Ten Have ISBN 9789025907716