Vlakbij Leeuwarden, aan de rand van het pittoresk terpdorp, Jelsum, ligt Dekema State, één van Frieslands oudste states. De rijke geschiedenis van het landgoed Dekema State, gaat terug tot de late middeleeuwen.
In de geschiedenis ervan weerspiegelt zich de voor het vroegmoderne Friesland, kenmerkende band tussen macht, aanzien en grootgrondbezit. Door de keuze voor een micro-historische benadering in dit magistraal boek, is de vervlechting van het leven van de mensen die op dit landgoed met elkaar woonden en werkten, uitvoerig en gedetailleerd beschreven. Dekema State in Jelsum, ten zuiden van Cornjum en ten noorden van de stad Leeuwarden, wordt voor het eerst genoemd in 1486 wanneer Pieter Camstra, landerijen erft met een versterkt woonhuis, Fetsa State. Eind 15de eeuw is het een toneel van strijd, waarbij de stins vrijwel volledig wordt verwoest. Een stin was een versterkt, stenen huis. Begin 16de eeuw verrees een gebouw van twee verdiepingen, dat in de eeuwen daarna werd verbouwd en uitgebreid. De huidige vorm ontstond in 1814 toen het hoofdgebouw met een verdieping werd verlaagd. In de state zijn uit alle periodes elementen terug te vinden, zodat u met wat fantasie een ware reis door de tijd kunt maken.
Gesticht in de 14de eeuw als verdedigbare zaalstins, groeide het gebouw in de eeuwen daarna uit tot een woning van adellijke allure, bewoond door o.a. de families Camstra, Dekema en Van Wageningen (foto). Deze laatste familie bewoonde de state ruim 200 jaar. In 1996 kwam de state in het bezit van het Old Burger Weeshuis, die het gebouw, de inventaris en de tuinen liet restaureren en weer openstelde voor bezoekers. Tegenwoordig is Dekema State met de oorspronkelijke aanleg van oprijlaan, singels, grachten en bos een unieke, eeuwenoude adellijke oase waar de tijd stil is blijven staan.
Geruime tijd bestond er een band tussen de state en het Stadhouderlijk Hof in Leeuwarden. In het begin van de 19de eeuw kreeg het huis de functie van buitenplaats. Vervolgens revitaliseerden twee generaties van opvolgende landheren het complex weer tot landgoed. Al meer dan honderd jaar ontneemt een hoge muur (foto) het zicht vanuit het dorp op tuin en huis van het landgoed. Nu wordt het landgoed onderhouden door tuinbaas Wim Hoogendam en vele vrijwilligers. Dekema State heeft nog altijd rijke stinzenbossen, verschillende moes-, fruit- en kruidentuinen, een berceau, een siertuin en een indrukwekkende collectie leifruit. Lees, Wim Hoogendam, “Stinzenplanten op Dekema State”, Leeuwarden, 2006.
In dit monumentaal boek kijken de auteurs op verschillende manieren achter die muur. Ze brengen de geportretteerde mannen én vrouwen, adel, militairen en notabelen tot leven; ze verhalen over de band tussen state en dorp, het buitenleven en de bijzondere relatie tot het hof van de Nassaus en belichten ten slotte de waarde van dit bijzonder landgoed als Fries historisch erfgoed.
Na de Inleiding, “Van familiebezit naar Fries erfgoed”, volgt Deel 1, Stins 1300 – 1500, In oude tijden, Camstra, Dekema en Deel 2, State 1500 – 1700 (een state was een kasteelachtig pronkhuis) over Pieter Dekema, Dekema’s en de Opstand, Unia, Doys. In Deel 3 Landgoed 1700 – 1800, gaat het over Friesland in de 18de eeuw, vrouwen op Dekema, van Doys via Rochebrune naar Houth en Van Wageningen, de erfenis van tante Anna Maria van Burmania. Deel 4 Buitenplaats 1800 – 1870, gaat dan weer over notabele landheren, de verbouwing, de oudste zoon op Mammema State, van nieuwe roem en oude kwesties, broederlijk gedeeld – Van grondbezit tot familiezilver en huwelijk met een jonkvrouw. In Deel 5 Landgoed & historisch huis 1870 – 1994, leest u over tijden van bloei, crisis en bekering, in de ban van ‘âlde Fryske adel’, de Rembrandt van Dekema, en anglofilie en socialisme. Deel 6 Erfgoed & ensemble 1994 – 2019, ten slotte, gaat over Eigendom van de Stichting Dekema State en het Dekema State complex. De Inleiding, epiloog en de hoofdstukken 8 tot en met 26 zijn van de hand van Yme Kuiper. De hoofdstukken 1 tot en met 4 zijn geschreven door Sjoerd Cuperus en de hoofdstukken 5 tot en met 7 door Sjoerd Cuperus en daarna bewerkt en aangevuld door Yme Kuiper. Niet te missen!
Yme Kuiper, emeritus hoogleraar RU Groningen, is antropoloog en historicus. Vanaf 2012 bekleedde hij de bijzondere leerstoel Historische buitenplaatsen en landgoederen. Sjoerd Cuperus (1949-2015) was een bekend organisator van culturele manifestaties in Friesland.
Yme Kuiper Sjoerd Cuperus Dekema State Jelsum, biografie van een landgoed 704 bladz. geïllustreerd uitgeverij Noordboek ISBN 978 90 5615 601 5
