De in literatuur, beeldende kunst, vormgeving en muziek gespecialiseerde uitgeverij Huis Clos publiceerde het fenomenaal boek van Léon Hanssen, “Alleen een wonder kan je dragen. Over het sublieme bij Mondriaan”.
Wat maakt Mondriaan (1872-1944) tot een subliem kunstenaar? In “Alleen een wonder kan je dragen” ontdekt de lezer dank zij de originele invalshoek en de buitengewone eruditie van Hanssen, dat bij Mondriaan niets is wat het lijkt, noch in zijn werk, noch in zijn persoonlijkheid. Hanssen verwerkt bijwijlen zelfs gegevens uit zijn eigen leven met gegevens uit het leven van Mondriaan om extra aan te tonen hoe diep de geschiedenis in het leven van Mondriaan wel heeft ingegrepen. Hanssen leert ons een nieuwe, een door de tijd getekende Mondriaan kennen, cfr. zijn portret van “Jantje” uit 1896…
Vanuit de invalshoek “Mondriaan als schilder van het moderne leven” volgt Hanssen drie thematische lijnen. Het eerste thema, “het sublieme bij Mondriaan”, is in de ondertitel van het boek reeds expliciet aangekondigd. De term subliem, schrijft Hanssen, staat hier niet zozeer voor supermooi, maar wordt in filosofische zin gehanteerd als een notie die het complete krachtenveld tussen de polen van verwondering en verschrikking omspant. Het tweede motief is van methodische aard en betreft de werkwijze van de cultuurhistoricus. De derde thematische lijn heeft betrekking op de wereld waarin Mondriaan zijn prestaties heeft verricht.
Het moderne leven heeft aan Mondriaans leven en werk actief vorm en inhoud gegeven. Hanssen legt de scheppende maar mogelijks ook destructieve activiteit van Mondriaan bloot. “Waar en wanneer hebben de tijdsomstandigheden bevorderlijk gewerkt voor de carrière van de kunstenaar?”, vraagt hij zich af.
Hanssen stelt in tien hoofdstukken in detail de verschillende aspecten van de wederzijdse betrekkingen tussen leven, werk en tijd aan de orde. Daarbij beperkte hij zich niet tot bv. de vroege of de late Mondriaan, maar switchte hij bedachtzaam van de ene naar de andere positie in tijd om Mondriaans singulier regime (een term van de Franse sociologe Nathalie Heinich, bladz. 81), te beschrijven. Hanssen ging interpretatief verder dan een naïeve historische reconstructie. Hij gebruikte van elkaar verschillende kennisdisciplines in een overkoepelend, betekenisvol verband om het begin en de finale van Mondriaans carrière, inductief en deductief, teleologisch te interpreteren (bladz. 133).
In zijn boek worden Mondriaans schilderijen vanuit het perspectief van de filosofie bekeken, worden zijn gedachtenspinsels vanuit de sociologie besproken en wordt Mondriaans gedrag antropologisch geanalyseerd. Het is niet nog maar eens een boek over Mondriaan en “De Stijl” en de invloed van van Doesburg. Hanssen heeft het eerder over Mondriaans enige erfgenaam, Harry Holtzmann, (één van de oprichters in 1936 in New York van de “American Abstract Artists”) en over Michel Seuphor (in 1956, de eerste biograaf van Mondriaan), over de Amerikaanse econoom David Galenson en over de Amerikaanse ontwikkelingspsycholoog Howard Gardner. Termen als “Nieuwe Beelding” of “Neo-plasticisme” of de invloed van Mathieu Schoenmaekers, Wilhelm Worringer en Heinrich Wölfflin, zijn hier niet aan de orde. Dat is basiskennis. In zijn hoofdstuk 7, “trans-Atlantische ervaring”, bv. trekt Hanssen liever een treffende, heel originele parallel tussen Mondriaan en Sergej Prokofjev in Amerika, o.a. over de initialen S en P… Tussen 1941 en 1944 schilderde Mondriaan immers zijn drie door Manhattan en muziek geïnspireerde “Boogiewoogie” meesterwerken, “New York”, “Broadway” en “Victory”. Hanssens boek is ongetwijfeld hét hoogtepunt in de recente Mondriaan bibliografie. Het is een boek over de onbuigzame kuisheid van een gekke man (sic.) met 2 x ongeveer één vierkante meter blauwe, rode en gele vakjes, verkocht voor…21 en 40 miljoen dollar. Sublieme lectuur over sublieme, maar wel een heel klein beetje, dure kunst. Niet te missen! Een Must !
In 2015 publiceerde cultuurhistoricus Léon Hanssen het eerste deel van zijn biografie van Piet Mondriaan, “De schepping van een aards paradijs. Piet Mondriaan 1919-1933”. De biografie over de jaren 1933-1944 is in voorbereiding. Hanssen was mede-bezorger van de driedelige Briefwisseling van J. Huizinga, schreef de biografie van Menno ter Braak en publiceerde een imponerende studie over de poëzie van de dichteres M. Vasalis. Hij is buitengewoon hoogleraar “Life Writing and Cultural Memory” aan Tilburg University.
Léon Hanssen Alleen een wonder kan je dragen Over het sublieme bij Mondriaan geïllustreerd 255 bladz. Uitg. Huis Clos ISN 978 90 79020 41 6
https://www.stretto.be/mondriaan-en-het-kubisme/#more-3777
https://www.stretto.be/nederlandse-muziek-in-de-20ste-eeuw/
https://www.stretto.be/kijken-maar-ook-luisteren-dada-meer-dan-een-antibeweging/