Mozart was 19 jaar toen hij, tussen april en december 1775, vijf charmante, galante en onderhoudende Vioolconcerti componeerde. Mozart was zelfs niet eens 15 jaar toen hij begon met het componeren van muziek voor viool en strijkers die op recepties in Salzburg gespeeld werden als achtergrondmuziek. Een onverzadigbare drang tot onafhankelijkheid zou er weliswaar toe leiden, dat het genie van de jonge componist, openlijk, muzikale vormen zou uitdagen en innoveren met humor en frivoliteit.

Mozarts Vioolconcerto nr. 1 in Bes, K. 207, zou oorspronkelijk zijn gecomponeerd in 1775, toen hij 19 was, samen met de andere vier volledig authentieke Vioolconcerti. Analyse van het handschrift en van het papier waarop het concerto werd geschreven, suggereren weliswaar dat de feitelijke datum van compositie 1773 zou kunnen zijn. Het concerto heeft de gebruikelijke snel-langzaam-snel structuur en steekt vol schitterend passagewerk met loopjes van zestiende noten. Het Rondo in Bes, K. 269 voor viool en orkest, is ook verbonden aan dit concerto. Het was bedoeld als vervanging van de finale beweging en was gecomponeerd op aanbeveling van Antonio Brunetti, een violist uit Salzburg. Niettemin wordt het concerto gewoonlijk uitgevoerd met de originele finale, en blijft het K. 269 Rondo een afzonderlijk concertstuk.

Antonio Brunetti (1744-1786) was een Italiaanse violist, geboren in Napels. In 1776 verving hij Mozart in het hof orkest van graaf Hieronymus von Colloredo (foto) in Salzburg nadat Mozart afstand had gedaan van de plaats. In 1777 werd Brunetti concertmeester in Salzburg. Hij was de zoon van de componist, Giovan Gualberto Brunetti, maar anders is er weinig over zijn leven bekend. Hij was bevriend met Mozart, die voor hem componeerde. Hij werd echter ook in de brief van Mozart van 9 juli 1778 als een “volledig slecht opgeleide kerel” en in een latere (11 april 1781), als “die grove en smerige Brunetti beschouwd, die een schande is voor zijn meester, voor zichzelf en voor het hele orkest.” In november 1778 trouwde hij met Maria Josepha Judith Lipp, dochter van de organist Franz Ignaz Lipp en schoonzus van Michael Haydn, bij wie hij eerder dat jaar een zoon had. Brunetti overleed op 42-jarige leeftijd in Salzburg.

Het Vioolconcerto nr. 2, twee maanden later dan het eerste gecomponeerd, toont alle kenmerken van de Franse galanterie. Het concerto is bijwijlen briljant en elegant met bij momenten, extra aandacht voor het orkest. Duidelijkheid en helderheid zijn hier de grootste troeven.

Het Vioolconcerto nr. 3 in G, K. 216 werd gecomponeerd in Salzburg in 1775. Evenals de concerti nrs. 4 en nr. 5, wordt het gekenmerkt door de galante stijl die Mozart aanvulde met een onuitputtelijke, melodische vinding en diepgaande expressie. Het werk wordt in de correspondentie van Mozart, “Straßburg Concerto” genoemd vanwege “Straatsburg”, een zogenaamde populaire melodie in de finale, een soort van potpourri in Franse stijl.

Het oorspronkelijk Allegro steekt vol inventiviteit en energie en verzamelt verschillende thematische ideeën. Het eerste thema herneemt het ritornello uit de aria van Aminta “Aer tranquillo e dì sereni” uit Mozarts opera “Il re pastore”. Deze opera werd in 1775 besteld voor een bezoek van aartshertog Maximiliaan Frans, de jongste zoon van keizerin Maria Theresia, aan Salzburg. Nadat de 19-jarige Mozart er zes weken aan gewerkt had in het ouderlijk huis aan de voormalige Hannibalplatz in Salzburg, werd “Il rè pastore” in 1775 opgevoerd in het aartsbisschoppelijk paleis. Twee andere thema’s volgen, de eerste toevertrouwd aan de houtblazers en de tweede aan de violen, die de orkestintroductie completeren. Pas op dit ogenblik maakt de solist zijn entree met het eerste thema, introduceert vervolgens nieuw materiaal, neemt virtuoos deel aan de ontwikkeling, en re-introduceert de orkestfinale.

In de tweede beweging (Adagio) bereikt Mozart momenten van grote, lyrische vindingrijkheid en emotie die hij verkrijgt door de twee hobo’s te vervangen door twee fluiten en het gebruik van dempers voor de strijkers. Het eerste thema wordt gepresenteerd door het orkest en vervolgens overgenomen door de solist. Het tweede thema wordt geïntroduceerd door de viool en vervolgens samengevoegd in het orkest dat de beweging zacht beëindigt. Het finaal rondo is gecomponeerd met passages in verschillende ritmes. Het opent met een kenmerkend thema (Allegro) door het orkest, waaruit de naam “Straßburg” is afgeleid. De briljantste passages zijn voorbehouden voor de solist(e). De afsluiting van het concerto wordt niet overgelaten aan de solo viool, maar aan het gefluister van de hobo’s en hoorns.

Naast de 5 concerti staan op de 2^de cd ook Mozarts Adagio voor viool en orkest in E, K261, en zijn beide Rondo’s in Bes, K269 en in C, K373 voor viool en orkest. Mozart componeerde het heerlijk mooi Adagio in E, KV 261 (thema bovenaan) als alternatief voor het oorspronkelijk Adagio van zijn 5^de Vioolconcerto. Het werk werd in 1776, een jaar na de première van dit Vioolconcerto, toegevoegd. Het lieflijk Adagio laat voor de soliste ruimte over voor improvisatie in een cadenza en de strijkers worden bijgestaan door de blaasinstrumenten. Mozarts Rondo in Bes, K. 269 / 261a, werd waarschijnlijk tussen 1775 en 1777 gecomponeerd, als vervangende finale van het 1^ste Vioolconcerto K. 207. Net als het Adagio in E en het Rondo in C uit 1781, werd het Rondo in Bes, aangevraagd door de Italiaanse violist, Antonio Brunetti. De Rondo’s worden weliswaar niet als dusdanig uitgevoerd, maar gepresenteerd als afzonderlijke composities, die op zichzelf worden uitgevoerd. In beide Rondo’s wordt de solo viool begeleid door twee hobo’s, twee hoorns en strijkers. Heerlijk mooi!

De Letse violiste, Baiba Skride (°1981), werd geboren in een zeer muzikale familie in Riga, waar ze ook muziek begon te studeren. Ze is trouwens de oudere zus van de pianiste, Lauma Skride (samen op de foto). In 1995 ging ze studeren aan het Muziek- en Theater conservatorium van Rostock in Duitsland bij Petru Munteanu (foto), en in 2001 won ze o.a. met het 1ste Vioolconcerto van Sjostakovitsj!, de eerste prijs op de prestigieuze Koningin Elisabethwedstrijd voor viool in Brussel. Sindsdien speelt ze op de magistrale Yfrah Neaman Stradivarius, schitterende concerten over de hele wereld. (Yfrah Neaman (1923-2003) was een violist en een legendarische pedagoog aan de Guildhall School of Music and Drama.)

Mozart Violin Concertos Nos. 1-5 Baiba Skride Swedish Chamber Orchestra Eivind Aadland 2 cd Orfeo C997201