Afrikaanse metaalbewerkers, smeden en smelterijen werden lange tijd niet als echte kunstenaars beschouwd. Ten onrechte. Dit prachtboek toont de grote rijkdom van het werk van metaalkunstenaars, smeden en ijzergieters.
De noodzaak om objecten te vervaardigen is gebruikelijk in zwart Afrika, of ze nu van hout, ijzer, brons, ivoor of goud zijn gemaakt. In deze samenlevingen zonder schrijven, maakt kunst de overdracht van traditie mogelijk en dient het als ondersteuning van het onderwijs en de orde in de samenleving. De beeldhouwkunst vertegenwoordigt vaak voorouders of goden aan wie offers worden gebracht om een verbinding te onderhouden tussen deze wereld en het hiernamaals, tussen de levenden en de doden en om advies en bescherming te zoeken. Alle objecten voldoen aan specifieke normen om aan de verwachtingen van hun sponsors te voldoen of in het kader van rituele objecten onder zeer specifieke voorwaarden en productieriten.
Deze catalogus is het resultaat van een samenwerking tussen collectioneur Christine Waelbroeck-van Gaver (ijzer, koper en andere legeringen uit de collectie van Christine en Lucien Waelbroeck), en auteur Peter de Groote, en wil de metaalkunst uit West-Afrika opwaarderen. Hij omvat beelden van 264 objecten, waarvan verschillende hoogstaande of uiterst zeldzame uit koper, ijzer of tin.
Lange tijd werden Afrikaanse metaalkunstenaars, smeden en ijzergieters, niet als ware kunstenaars beschouwd. Ten onrechte. Het onderwerp van de vroege ijzermetallurgie in sub-Sahara Afrika omvat zowel studies van de technologie en de archeologie van inheemse ijzerproductie, en ook een goed begrip van de rol die de ijzerproductie gespeeld heeft in Afrikaanse samenlevingen voor de Europese kolonisatie. Het smelten van ijzer werd beoefend door de nokcultuur van Nigeria al vanaf 1000 voor Christus. In het nabijgelegen Djenné-Djenno van de Niger-vallei tussen Mali en Nigeria, blijkt dat daar ijzer van ca. 250 voor Chr. werd geproduceerd. De technologie werd verspreid door de Bantu expansie naar Oost- en Zuid-Afrika tijdens ca. 500 v. Chr. tot 400, zoals aangegeven in de Urewe cultuur.
De werken die in deze catalogus worden gepresenteerd, komen uit de sub-Sahara-zone van West-Afrika en zijn de weerspiegeling van vaak oude en soms etherische beschavingen, gegenereerd door de verschillende rijken en koninkrijken: Nok (900 AC – 1000 AD), Ghana, (9de eeuw), Djenné (14e eeuw), Benin (14e eeuw), Songhaï (15e eeuw), Oyo (17e eeuw), Bamana, Mossi, Sao, Benin en Dahomey (19de eeuw) en andere. De bijzondere collectie zelf bestaat uit antropomorfe, dierlijke of gemengde beeldjes, evenals enkele maskers, talrijke juwelen, rituele voorwerpen, draagbare altaren, prestigieuze voorwerpen en muziekinstrumenten. Ze zijn alle gemaakt van ijzer, brons of gewoon tin. Verschillende thema’s komen aan bod zoals kraamklinieken (de vruchtbaarheid van vrouwen, vee en velden is een constante zorg in primitieve samenlevingen) of ijzer- en bronzen ruiters die getuigen van de hoge status van de sponsor. Deze worden vaak waargenomen bij de Djenné, de Dogon, de Bamanz, de Senufo en anderen.
De maskers, zowel in brons als in ijzer, vervullen allereerst een rituele rol. Zo zijn ze aanwezig tijdens de initiatie van jongeren, maskerades, tijdens grote gemeenschapsevenementen en bij begrafenissen.
Koper, het belangrijkste element van brons, werd oorspronkelijk geleverd door de mijnen van Aïr. (In 1968 werd de Société des mines de l’Aïr (SOMAÏR)), opgericht). Vanaf de 15de eeuw werd het koper het vaakst gekocht. IJzererts uit Kush of Libië werd al vanaf 300 voor Christus bewerkt in de Soedanese savannes. Vanaf het einde van de 1ste eeuw na Christus maakten de exploitatie en het werk van ijzer technologische vooruitgang mogelijk, waardoor bossen konden worden gekapt en landbouwgronden konden worden ontwikkeld. IJzer had en heeft een groot historisch en economisch belang. Dit kwam en komt tot uiting in de speciale behandeling die de smeden in de verschillende stammen krijgen. Deze produceren, naast de gebruikelijke gebruiksvoorwerpen (wapens en gereedschappen), onder zeer moeilijke omstandigheden, ware meesterwerken. Smeden worden ook geassocieerd met hekserij en vormen daarom een brug tussen de wereld van de levenden en de geesten. Het esthetisch karakter van een werk wordt gewaardeerd en geeft het artefact een overeenkomstig potentieel voor effectiviteit. Elk volk heeft een soort artistieke creatie en dit voor in bepaalde periode.
Peter de Groote studeerde rechten, politicologie en culturele antropologie. Hij werkte in verschillende Afrikaanse landen en was kunsthandelaar. Hij is gespecialiseerd in niet-Europese kunst en was 27 jaar voorzitter van de Vrienden van het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika.
Peter de Groote Métallurgie en Afrique de l’ouest / Metalworking in West Africa Frans/Engels 296 bladz. geïllustreerd Uitg. Lannoo ISBN 9789401471596