Ludwig van Beethoven heeft als bijna geen andere componist, het muzikaal leven van Christian Thielemann vorm gegeven. In zijn uiterst interessant boek, leidt de beroemde dirigent u door het universum van Beethovens muziek en legt hij uit waarom het een leven lang duurt om het recht aan te doen.“Für mich ist die Beschäftigung mit Beethoven mehr als die Aufgabe, geniale Noten zum Leben zu erwecken (was schon nicht wenig wäre): Sie ist eine Existenzweise, ein Credo. Davon möchte ich in diesem Buch erzählen.”(C.T.)
De Berlijnse dirigent, Christian Thielemann (°1959), studeerde viool en piano aan de Hochschule für Musik, “Hanns Eisler“, en werd als negentienjarige aangenomen als koorrepetitor aan de Deutsche Oper Berlin bij Heinrich Hollreiser, als assistent van Herbert von Karajan.
Heinrich Hollreiser (1913-2006) (foto) werd opgeleid aan de Hochschule für Musik und Theater München, en begon daarna een muzikale carrière als dirigent bij allerlei, hoofdzakelijk Duitse orkestgezelschappen. Hij was gastdirigent bij onder andere de Berliner Philharmoniker. In 1951 werd hij de hoofddirigent van de Oostenrijkse Wiener Staatsoper. Dit bleef hij tot in 1994. In totaal leidde hij dit orkest meer dan duizend keer. Heinrich Hollreiser overleed precies een maand na zijn 93ste verjaardag.
In 2004 werd Thielemann aangesteld als hoofddirigent en muzikaal directeur van de Münchner Philharmoniker en in 2012 maakte hij de overstap naar de Staatskapelle Dresden. Hij treedt regelmatig aan als dirigent bij de Bayreuther Festspiele en de Salzburger Festspiele. In 2003 ontving hij de Orde van Verdienste van de Bondsrepubliek Duitsland, in 2011 werd hij geëerd door de Royal Academy of Music, in 2012 ontving hij een eredoctoraat van de KU Leuven. Op 1 januari 2019 dirigeerde hij voor de eerste keer het Nieuwjaarsconcert van de Wiener Philharmoniker in Wenen.
“Mijn reis naar Beethoven”, zo vertelt Thielemann, “begint bij Herbert von Karajan en de Berliner Philharmoniker. Ik ben opgegroeid met hun heldere, bijna Apollonische orkestklank. Later kwam de generatie dirigenten voor Karajan voor mij langs met een donkerder timbre, flexibelere tempo’s, en ik vermoedde, je zult niet snel klaar zijn met Beethoven. Dat is hoe het was, en zo is het vandaag. Hoe beter je zijn werk kent, hoe hoger de vragen de lucht in schieten. Omgaan met Beethoven is voor mij meer dan de taak om briljante noten tot leven te brengen (wat nogal wat zou zijn): het is een manier van bestaan, een credo. Daarover wil ik u in dit boek vertellen.”
“De Duitse klank is niet alleen een facet van de interpretatie of een kwestie van de eigen esthetische overtuigingen, maar vooral een stuk geleefde, geoefende muzikale traditie van Bach tot Schönberg en verder”, zo schrijft Thielemann. “En de componist met wie dit alles het beste bespreekbaar is, heet Ludwig van Beethoven omdat hij, op de schouders van de traditie, als geen ander naar de toekomst keek. Daarom staat er midden in dit boek een hoofdstuk over de Duitse klank.”
“Beethovens symfonisch werk”, zo vertelt hij verder, “wordt als het ware chronologisch doorgenomen, op vier concertavonden, net zoals ik mijn Beethoven-cycli dirigeer. De negen symfonieën vormen het hart en de top van de symfonische traditie en een kosmos op zich, die een leven lang verkend kan worden. Maar ook het Vioolconcert en de vijf Pianoconcerti zijn onmisbaar in het leven van een dirigent. En zonder de pianosonates en strijkkwartetten, vooral de late, zou mijn Beethoven-plaatje net zo onvolledig zijn als zonder de Missa solemnis. In haar, denk ik, kristalliseert heel Beethoven.”
“In zijn muziek “, vervolgt hij, “bedekte Beethoven de hele kosmos van kunst en leven doorgrond, de meest delicate onschuld en wildste tumult, hectische jubelstemming en het diepste verdriet.” Voor Christian Thielemann is dit wat deze muziek fundamenteel menselijk maakt en de kern van haar steeds nieuwe fascinatie. In dit boek legt hij in vier avonden en de negen hoofdstukken, uit, wat de ongeëvenaarde omvang van Beethovens symfonieën vormt, waarom de componist pech had in de opera, en waarom de Missa solemnis, Beethovens hart is.
Christian Thielemann denkt na over het eeuwig controversiële onderwerp, “Duitse klank”, over goed en slecht pathos en over de scepticus Beethoven. Beroemde Beethoven-vertolkers maken hun opwachting, en tegelijkertijd brengt Thielemann de enorme moeilijkheden waarmee de componist voor elke dirigent te maken heeft, over. Dit is het boek van een kunstenaar die, zoals weinig anderen, in de werkplaats van Beethoven heeft gekeken en in de voetsporen van het genie is getreden.
De vier avonden en de negen hoofdstukken verlopen als volgt :
- Naar de doodszone en steeds weer terug: Leven met Beethoven
- Een septiemakkoord, veel theatrale herrie en een dubieuze triomf: de symfonieën 1 t / m 3
Alle negen: De cyclus – tempovragen, bewegingsnamen, speelinstructies – De eerste avond – Symfonie nr. 1 in C majeur – Symfonie nr. 2 in D majeur – Symfonie nr. 3 in Es majeur (Eroica) – De oren en de wijn
- Vrolijk tot heroïsch: het universum van Beethoven
Menselijk, al te menselijk – klassiek of romantisch? – Dirigeren betekent: nieuwe wegen vinden – Schubert bijvoorbeeld – Das Genie – Singspiel en utopie: Fidelio
- Een begin in mineur en een hymne-achtige aanstekelijke melodie: de symfonieën 4 en 5
De tweede avond – Vierde symfonie in Bes – Wenen – Het Vioolconcert – Beethovens politieke nimbus – Vijfde symfonie in C klein
- Licht in het donker: de Duitse klank
- Een episch Maiengrün en ontketende energieën: symfonieën 6 en 7
De derde avond – Symfonie nr. 6 in F majeur (Pastorale) – Nogmaals: Doofheid – Strijkkwartetten en pianosonates – De pianoconcerten – Symfonie nr. 7 in A majeur
- Een genadeloze taak: het uitvoeren van Beethoven
Zalen – Dialoog met het orkest – Edities – De technische kant – De vonk van het moment – Historisch geïnformeerd – Een kwestie van smaak – Sfeer – Metronoomnummers – Concertprogramma’s – Zoveel opnames
- Een kort overzicht van het leven en de muziek van de toekomst: symfonieën 8 en 9 en de Missa solemnis
De vierde avond – Symfonie nr. 8 in F groot – Symfonie nr. 9 in d klein – Missa solemnis in D groot
- «Vanuit het hart – moge het weer naar het hart gaan»
Christian Thielemann Meine Reise zu Beethoven 271 bladz. Duits geïllustreerd uitg. C.H. Beck ISBN 978-3-406-75765-5