“Handel, Choruses” door The Sixteen o.l.v Harry Christophers, op het label Coro. Magistraal! | Stretto – Magazine voor kunst, geschiedenis, filosofie, literatuur en muziek.

In zijn dramatische conceptie van het religieus oratorium kwam het koor overeen met het ‘koor’ in de antieke tragedies. Op een bepaalde afstand van de emoties van de personages, vertegenwoordigde het koor vaak een commentaarelement, dat fungeerde als bemiddelaar tussen de dramatische actie en het publiek om zo het publiek in staat te stellen, een dieper begrip te krijgen van wat er gebeurde. De 24 koren op deze cd komen uit 7 van Händels oratoria, “Samson”, “Alexander’s Feast”, “Saul”, “Acis and Galatea”, “Esther”, “Messiah” en “Israel in Egypt”.“Acis and Galatea” uit 1718 op tekst van John Gay, naar Ovidius, was Händels beroemdste serenata, masque of pastoral. Het was de verfijnde, muzikale weergave van de liefdesgeschiedenis tussen de Nereïde of zeenimf Galatea en de herdersjongen Acis. In de Griekse mythologie was Acis een riviergod, de zoon van Dionysos. Hij was oorspronkelijk een Siciliaanse jongeman, die verliefd werd op de nimf Galatea. De cycloop Polyphemus doodde hem uit jaloezie door hem te verpletteren onder een rotsblok, waarna Galatea, Acis’ bloed veranderde in een rivier, de Acis in Sicilië.“Esther” begon in 1718 als een masque, of kamerdrama (HWV 50a), gecomponeerd in het begin van Händels Engelse carrière, nog voor hij succesvol werd als operacomponist. Het werd gecomponeerd en voor het eerst uitgevoerd in Cannons, waar de hertog van Chandos (foto) Händel van 1716 – 1718 in dienst had als vaste componist die schreef voor de zangers en het klein orkest van zijn beschermheer. Er is weinig bekend over deze eerste versie van Esther. De versie die overleeft is een herziening uit 1720, waarschijnlijk ook bedoeld voor privéoptredens in Cannons, waar de rijke hertog van Chandos een groep muzikanten en zangers in dienst had, en waar “Acis en Galatea”, Händels eerste niet-religieuze vocale werk in de Engelse taal, in 1718, ook in première ging. De Cannons-versie van Esther was in zes scènes zonder pauze en geschreven voor een ensemble van één sopraan, een alt, twee tenoren en twee bassen. Net als Acis en Galatea werd Esther wellicht geënsceneerd of semi-geënsceneerd, waarbij de solisten samen zongen om een koor te creëren waar het nodig was. De auteur van het libretto is onzeker.In 1731 had Händel meer dan tien jaar besteed aan het componeren van Italiaanse opera’s voor theaters in Londen. Er was op dat moment geen systeem van royalty’s of auteursrechten, en nadat een kopie van de partituur van Esther was verkregen, werd de versie uit 1720 uitgevoerd, blijkbaar in een geënsceneerde versie, door jongenszangers van de Chapel Royal in de Crown and Anchor-taverne, een populaire locatie voor muziek, die zeer succesvol was. Een lid van de koninklijke familie vroeg Händel om Esther te presenteren in het theater waar zijn opera’s werden opgevoerd, maar de bisschop van Londen, Edmund Gibson, stond niet toe dat bijbelverhalen op het podium werden gespeeld. Daarom besloot Händel om Esther in concertvorm te presenteren als aanvulling op het operaseizoen van 1732, met de zangers die in de Italiaanse opera’s te zien waren, maar zonder decor of toneelactie, en in een herziene vorm in drie bedrijven met extra tekst van Samuel Humphreys. Het werk was enorm populair en zo werd het Engelse oratorium als vorm, bijna per ongeluk uitgevonden.De in Duitsland geboren Händel woonde sinds 1712 in Londen, spelde er zijn naam zonder Umlaut, en had er veel succes als componist van Italiaanse opera’s. Zijn mogelijkheden om Engelse teksten op muziek te zetten waren daarentegen beperkter. Hij had de jaren 1717 tot 1719 wel doorgebracht als componist in residentie van de rijke hertog van Chandos en had vocale muziek gecomponeerd op Engelse teksten voor verschillende koninklijke aangelegenheden, waaronder de meesterlijke “Coronation anthems” voor George II in 1727.Newburgh Hamilton, de librettist van Alexander’s Feast (HWV 75) baseerde zijn tekst op John Drydens ode, “Alexander’s Feast, or the Power of Music” (1697), dat geschreven werd om de dag van Sint-Cecilia te vieren. Jeremiah Clarke (wiens stuk verloren ging) componeerde de originele ode aan de muziek. Händel componeerde de muziek in januari 1736, en het werk ging in première in het Covent Garden Theater in Londen op 19 februari 1736. Händel herwerkte de muziek voor opvoeringen in 1739, 1742 en 1751. Het werk speelt zich af rond een banket ten huize van Alexander de Grote en zijn minnares Thais in de veroverde Perzische stad Persepolis. De muzikant Timotheus zingt op het feest en bespeelt zijn lier, hierbij verschillende stemmingen oproepend bij Alexander, finaal aangemoedigd tot brandstichting in de stad als wraak voor zijn gesneuvelde Griekse soldaten. Het stuk was een groot succes en Händel werd erdoor gestimuleerd om Italiaanse opera’s te herwerken tot koorstukken in de Engelse taal.In “Saul” (HWV 53) op een libretto van Charles Jennens, ontleend aan het eerste boek van Samuël, concentreert het verhaal zich op de relatie van de eerste koning van Israël met zijn uiteindelijke opvolger, David. Die verandert van bewondering in afgunst en haat, wat uiteindelijk leidt tot de ondergang van de gelijknamige monarch. Het werk, dat Händel in 1738 componeerde, omvat de beroemde “Dead March”, een begrafenislied voor Saul en zijn zoon Jonathan, en enkele van de meest dramatische koorstukken van de componist. Saul werd voor het eerst opgevoerd in het King’s Theatre in Londen in januari 1739. Het werk was een succes bij de première in Londen en werd in de daaropvolgende seizoenen nieuw leven ingeblazen door Händel.Het libretto van het bijbeloratorium “Israël in Egypte” (HWV 54) werd waarschijnlijk opgesteld door Charles Jennens, die ook de bijbelse teksten voor Händels Messias heeft samengesteld. Het is volledig samengesteld uit geselecteerde passages uit het Oude Testament, voornamelijk uit Exodus en de Psalmen. Israël in Egypte ging in april 1739 in première in het Londense King’s Theatre in Haymarket met o.a. de bekende Élisabeth Duparc “La Francesina” en de tenor, John Beard. Händel begon het kort nadat het operaseizoen in King’s Theatre was geannuleerd wegens gebrek aan abonnees. Het oratorium werd niet goed ontvangen door de eerste toehoorders, hoewel het werd geprezen in de Daily Post; de tweede uitvoering werd ingekort. Het voornamelijk koorwerk werd nu aangevuld met aria’s in Italiaanse stijl. De eerste versie van het stuk bestaat uit drie delen in plaats van twee, het eerste deel meer bekend als “The ways of Zion do mourn”, met gewijzigde tekst als ” The sons of Israel do mourn”, de dood van Jozef betreurend. Dit gedeelte gaat vooraf aan de Exodus, die in de driedelige versie deel II is in plaats van deel I. Een belangrijk aantrekkingspunt in de oratoria zoals voorheen in de opera’s waren natuurlijk de virtuoze aria’s waarin de zingende sterren hun hele kunst konden laten horen voor een enthousiast publiek. Vermoedelijk omdat het stuk niet werd gedomineerd door artistieke aria’s maar door grote koren, mislukte het oratorium Israël in Egypte bij zijn première op 4 april 1739. In de 19e eeuw werd het echter, juist door de dominantie van het koor, een favoriet stuk van het publiek en een vast onderdeel van het repertoire van de grote koorfestivals, waar enorme koren deze inmiddels zeer populaire vorm van musiceren vierden.In de nazomer van 1741 componeerde Händel in slechts vierentwintig dagen tijd, een oratorium vol aria’s en lyrische, melodieuze koren, op teksten uit de “King James Bible” en psalmteksten uit het “Book of Common Prayer”. De tekst van “Messiah” was een samenstelling van een groot aantal losse, korte teksten uit het Oude en het Nieuwe Testament. Het werk werd opgesplitst in de profetieën in het Oude Testament met de verkondiging van de Messias, zijn dood, de opstanding en de hemelvaart, en zijn wederkomst en heerschappij. De première als benefietconcert in de Great Music Hall in Fishamble Street in Dublin in 1742 van dit vernieuwend werk, was een succes. William Cavendish, de 3de Hertog van Devonshire en Lord Lieutenant (de vertegenwoordiger van de Britse vorst) (foto) van Ierland, had Händel nl. uitgenodigd voor medewerking tijdens het winterseizoen aan een aantal liefdadigheidsconcerten in Dublin.Händel begon aan “Samson” onmiddellijk na het voltooien van “Messiah” op 14 september 1741. Hij toonzette een libretto van Newburgh Hamilton, die zich had gebaseerd op Miltons “Samson Agonistes”, die zich op zijn beurt gebaseerd had op de figuur van Simson in hoofdstuk 16 van het Boek “Rechters”. Händel voltooide het hele werk op 29 oktober 1741. Kort daarna reisde hij naar Dublin voor de première van Messiah, eind augustus 1742 keerde hij terug naar Londen om Samson grondig te herzien. De première werd gegeven in Covent Garden in Londen op 18 februari 1743, met de incidentele orgelmuziek, waarschijnlijk het toen net voltooid concerto in A (HWV 307). Het oratorium was een groot succes en leidde in het eerste seizoen tot een totaal van wel zeven uitvoeringen. “Samson” behield zijn populariteit gedurende het hele leven van Händel en heeft sindsdien repertoire gehouden.
“Samson” (HWV 57) wordt meestal uitgevoerd als een oratorium in concertvorm, maar is soms ook opgevoerd als een opera. De bekende aria’s “Let the bright Seraphim” (voor sopraan) en “Total eclipse” (voor tenor) worden vaak afzonderlijk in concert uitgevoerd. “Samson” is rijkelijk georkestreerd naar de normen van zijn tijd en roept op tot strijkers, twee hobo’s, twee fagotten, twee hoorns, twee fluiten, twee trompetten, pauken en continuo. De karakterisering van Händel door middel van muziek is duidelijk aanwezig in het hele werk, niet alleen in de muziek voor solisten zoals Dalila’s zogenaamde verleidelijke aria met verleidelijke violen of in Harapha’s muziek, maar ook in de koren, met de plechtige ernst van de muziek van Israëlieten, in schril contrast met de hedonistische, zorgeloze koren met toegevoegde hoorns van de Filistijnen.Tracklist :