In de reeks “Grote klassieken” van de prestigieuze uitgeverij Boom, verscheen de zesde druk van het in 1968 door Spectrum, en vanaf 1994, door Boom uitgegeven, in het Nederlands vertaald hoofdwerk, “The human condition”, van de grote Duits-Amerikaans Joodse filosofe en politiek denker, Hannah Arendt. “De menselijke conditie” was door haar hoogst persoonlijke analyse van menselijke activiteiten, gesitueerd in de geschiedenis van de filosofie, van Plato en Aristoteles tot Adam Smith en Marx, één van de belangrijkste filosofische werken van de 20ste eeuw.
Dit monumentaal boek, “The Human Condition” (1958) of in Duitse vertaling, “Vita activa, oder vom tätigen Leben” (1960), ontstond uit een reeks lezingen, getiteld “Vita Activa”, onder auspiciën van de Charles R. Walgreen Foundation in april 1956, gegeven aan de universiteit van Chicago. In de herfst van 1953 bood het Christian Gauss Seminar in Criticism aan de Princeton University haar de gelegenheid enkele van haar denkbeelden uiteen te zetten in een reeks lezingen onder de titel, “Karl Marx and the Tradition of Political Thought”. De inhoud van deze lezingen kwam als boek tot stand dank zij de assistentie van haar vriendin, Rose (Röschen) Feitelson, die verbonden was aan het Jewish Theological Seminary in New York.
“The Human Condition” was Hannah Arendts verslag van hoe ‘menselijke activiteiten’ zouden moeten zijn en hoe ze zijn begrepen in de Westerse geschiedenis. Arendt was geïnteresseerd in het actief leven (vita activa) in tegenstelling tot het contemplatief leven (vita contemplativa), en was bezorgd dat het debat over de relatieve status van de twee, ons heeft verblind voor belangrijke inzichten over de vita activa en de manier waarop deze is veranderd sinds de oudheid. In haar originele, historische analyse van de vita activa van de mens, onderscheidde ze drie fundamentele menselijke activiteiten, arbeiden (verbonden met het biologische proces van het lichaam), werken (verbonden met het niet-natuurlijk deel van het bestaan) en handelen (verbonden met de interactie tussen mensen). Het zijn activiteiten die elk een eigen waarde hebben voor het mens-zijn.
In het Woord vooraf lezen we, “Wat wij doen’ is het hoofdthema van dit boek. Het houdt zich slechts bezig met de meest elementaire aspecten van de menselijke conditie, met die activiteiten dus, die zowel volgens traditionele als volgens hedendaagse opvattingen binnen het bereik van ieder menselijk wezen liggen. Om deze en andere redenen is de hoogste en misschien wel meest zuiver menselijke activiteit waartoe mensen in staat zijn, de activiteit van het denken, hier buiten beschouwing gelaten. Stelselmatig beperkt het boek zich daarom tot een bespreking van arbeiden, werken en handelen, waaraan de hoofdstukken III, IV en V zijn gewijd. Historisch behandel ik in hoofdstuk VI de moderne tijd, en verspreid door het gehele boek de verschillende constellaties binnen de hiërarchie van activiteiten, zoals wij die uit de westerse geschiedenis kennen.”
“De moderne tijd is echter niet hetzelfde als de moderne wereld”, zo vervolgt Arendt. “Wetenschappelijk gesproken liep de moderne tijd, die in de 17de eeuw is begonnen, ten einde aan het begin van de 20ste eeuw; politiek gesproken is de moderne wereld, de wereld waarin wij thans leven, geboren op het moment dat de eerste atoombommen tot ontploffing werden gebracht. Deze moderne wereld zelf, die de achtergrond vormt van dit boek, breng ik niet in bespreking. Enerzijds bepaal ik mij tot een ontleding van die algemeen menselijke vermogens, die uit de menselijke conditie voortvloeien en permanent zijn, dat wil zeggen niet reddeloos verloren kunnen gaan zolang de menselijke conditie zelf niet is veranderd; anderzijds heeft de historische analyse ten doel de oorsprongen van de moderne wereldvervreemding op te sporen, zoals die zich openbaart in de tweeledige vlucht, van de aarde weg in het heelal en uit de wereld in het eigen ik, teneinde een inzicht te krijgen in de soort samenleving die, in de moderne tijd tot ontwikkeling gekomen, zich juist op het moment aandiende dat ze werd geconfronteerd met de intrede van een nieuw en vooralsnog onbekend tijdperk.”
Vita Activa, een leven gewijd aan de publieke zaak, aan de politiek, staat voor drie fundamenteel menselijke activiteiten, arbeiden, werken en handelen. Arbeiden is de activiteit die correspondeert met het biologisch proces van het menselijk lichaam, waarvan de spontane groei, stofwisseling en uiteindelijke verval, gebonden zijn aan de levensbehoeften die door de arbeid worden voortgebracht en in het levensproces ingevoegd. De menselijke conditie van arbeiden is het leven zelf. De animal laborans tegenover de homo faber, eeuwigheid tegenover onsterfelijkheid. Werken is de activiteit die correspondeert met het niet-natuurlijk aspect van het menselijk bestaan, dat treedt buiten de bedding van, en waarvan de sterfelijkheid niet wordt gecompenseerd door, de zich eeuwig herhalende levenscyclus van de soort. Handelen, de enige activiteit die zich rechtstreeks, en niet via dingen of materie, tussen mensen voltrekt, correspondeert met de menselijke conditie van de pluraliteit, met het feit dat op aarde geleefd en de wereld bewoond wordt door mensen, niet door dé Mens.
“Deze drie activiteiten, en de condities waarmee ze corresponderen, hangen ten nauwste samen met de meest algemene conditie van het menselijk bestaan, geboorte en dood, nataliteit en sterfelijkheid. Arbeiden houdt niet slechts de individuele mens in leven, maar verzekert ook het voortbestaan van de soort. Werken en het resultaat van werken, het menselijk kunstproduct, verlenen een zekere mate van bestendigheid en duurzaamheid aan de vergankelijkheid van het aardse leven en de kortstondigheid van de menselijke tijd. Het handelen, in zoverre het leidt tot vestiging en instandhouding van politieke gemeenschappen, schept de voorwaarde voor de herinnering, dat wil zeggen voor de geschiedenis. Arbeiden, werken en handelen wortelen al evenzeer in de nataliteit in zoverre ze mede de taak hebben de wereld te scheppen en te bestendigen ten bate van, voorzieningen te treffen voor, en rekening te houden met de voortdurende toevloed van nieuwe generaties, die bij de geboorte als vreemdelingen in deze wereld aankomen.” “The Human Condition” werd vertaald door C. Houwaard.
Hannah Arendt De menselijke conditie 374 bladz. Uitg. Boom ISBN 978 90 2440 8757