De woelige 16de eeuw met zijn beeldenstorm, Spaanse bezetting en opstand, trok niet alleen diepe voren door de Nederlandse samenleving, maar liet ook duidelijk zijn sporen na in de kunst. Een boek en een tentoonstelling tonen en verduidelijken dit aan de hand van het werk en de figuur van de schilder, Pieter Brueghel de Jonge (II) en zijn tijdgenoten. 
Aan het hoofd van de beroemde schilders familie Brueghel uit de 16de en 17de eeuw, stond Pieter Bruegel de Oude (foto). Hij signeerde zijn werk tot 1559 met Brueghel. Hierna liet hij de ‘h’ weg. In 1563 verhuisde Bruegel van Antwerpen naar Brussel, waar hij trouwde met Mayken Coecke, de dochter van zijn vroegere leermeester Pieter Coecke van Aelst en Mayken Verhulst. Ze hadden twee zoons, die beiden hun naam met een ‘h’ schreven, Pieter (1564 of 1565-1638) en Jan (1568-1625). 
Zo groeiden op in ’t Vliegend Peert in Mechelen, nu het museum Het Zotte Kunstkabinet en het wetenschappelijk instituut Centrum voor Oude Kunst, ’t Vliegend Peert (foto). Na het vroegtijdig overlijden van Pieter Bruegel en, negen jaar later, van zijn vrouw Mayken Coecke, nam de grootmoeder en weduwe, Mayken Verhulst nl. de twee zoontjes van Pieter en Mayken in huis en zorgde voor hun opleiding. 
De zoons werden allebei schilder en werden bekend als Pieter Brueghel de Jonge (II) of de Helse Brueghel (foto) en Jan Brueghel de Oude of de Fluwelen Brueghel (foto). Pieter Brueghel de Jonge, ging in de leer bij de landschapschilder, Gillis van Coninxloo (1544-1606), en trouwde met de zus van zijn meester. In 1585 werd hij zelf meester en schilderde voornamelijk landschappen, religieuze onderwerpen, bv. “De volkstelling in Bethlehem” en fantasieonderwerpen en kopieerde en interpreteerde werken van zijn vader, o.a. “Bruilotsmaal in de schuur”. De andere zoon, Jan Brueghel de Oude, schilderde voornamelijk landschappen en bloemstukken en werkte onder meer samen met Rubens. Ook de zoon van Jan Brueghel de Oude, Jan Brueghel de Jonge (1601-1678) en zijn kleinzoon, Abraham Brueghel (1631-1690), werden bekende schilders en zetten de schildertraditie van de familie voort.
Maar, waarom dragen de Romeinse legionairs op de Kruisdraging van Brueghel de jonge, Spaanse helmen en wat doet die Habsburgse adelaar op hun vlag? Zit daar een diepere betekenis achter, waren de kunstenaars van de Nederlandse renaissance stiekem verzetshelden of moesten ze gewoon een opdracht uitvoeren? De tentoonstelling in het Museum Bonnefanten in Maastricht, probeert een antwoord te geven op deze vragen via vele werken van Pieter Brueghel de jonge en de kunstenaars van de Vlaamse barok in de 17de eeuw. 
Gekoppeld aan de tentoonstelling toont dit boek aan de hand van wel 175 illustraties, de thematiek en de leefwereld van de leden van de Brueghel familie en hun tijdgenoten. U volgt hun spoor vanaf het einde van de middeleeuwen in luxe getijdenboeken, Zuid-Nederlandse passieretabels, altaarstukken en miniaturen, via vele werken van Pieter Brueghel II (‘de jonge’), tot de grote kunstenaars van de Vlaamse Barok in de 17de eeuw, o.a. Frans Francken II, Michiel Coxcie, Rubens, Jordaens en van Dyck, Pieter Aerts en Simon De Vos.
Het startpunt is de Kruisdraging van Pieter Brueghel de Jonge (II) en andere meesters. Voor kunstenaars bood de Kruisdraging immers veel sprekende details, en was een dankbaar onderwerp om te schilderen of in hout te snijden. Het was een ogenschijnlijk puur religieus onderwerp, maar dat verborgen kritiek op de machtsstructuren en religieuze realiteit van Vlaanderen kon hebben. In de tentoonstelling en in het boek wordt het werk van Pieter Brueghel de Jonge getoond naast interpretaties van de kruisdraging door voorgangers, tijdgenoten en navolgers, o.a. Martin Schongauer, Henri met de Bles, Quinten Massijs, Bernard van Orley, Simon Marmion, Albrecht Dürer, en Lucas van Leyden.
De schitterende Tentoonstelling is nog te zien tot en met 6 juni 2021.
Lars Hendrikman Dorien Tamis Brueghel en tijdgenoten Kunst als verborgen verzet? 232 bladz. geïllustreerd uitg. Waanders & de kunst ISBN 9789462623156
Stretto – Magazine voor kunst, geschiedenis, filosofie, literatuur en muziek.
Michel Dutrieue.
