De jonge Mozart componeerde tussen 1777 en 1778 in Mannheim, drie van zijn vier Fluitkwartetten, in opdracht van de Nederlandse amateurfluitist Ferdinand Dejean. Rond dezelfde tijd begon Mozart ook aan zijn beroemd geworden Concerto voor fluit en harp.
Mozart componeerde verschillende werken voor fluit in opdracht. Het oeuvre van Mozart kent een fluitconcerto en fluitkwartetten. Toen Mozart in Mannheim verbleef, kreeg hij de opdracht van een onbekende Nederlandse arts om drie fluitconcerti te componeren. Uit tijdnood bewerkte Mozart zijn hoboconcerto tot een fluitconcerto. Een derde fluitconcerto is er nooit gekomen en dus kreeg Mozart maar een deel van het afgesproken honorarium.
Mozart noemde zijn opdrachtgever ‘de Indiaanse Hollander’. Ondertussen weten we dat Mozart met ‘Unser Indianer’ en ‘ein Holländer’, Ferdinand Dejean (1731-1797) bedoelde. Dejean was in Mozarts woorden een “Liebhaber von allen Wissenschaften und ein grosser Freund und Verehrer von mir”. Dejean kende zeven talen, was muzikaal en vermogend en was een uitermate verlicht lid ‘van goeden wille’ der achttiende-eeuwse Republiek der Letteren. Dat was een zeldzame combinatie, ‘ein rarer Mann’, dus.
Dejean beloofde in december 1777 aan Mozart 200 gulden voor drie korte, gemakkelijke fluitconcerti en enkele fluitkwartetten. Mozart leverde onder grote tijdsdruk drie kwartetten af en twee concerti en ontving daarom maar 96 gulden.
In 1777 en 1778 bezocht Dejean Mannheim, vermoedelijk om zijn vriend Johann Martin Römer te bezoeken. In Mannheim ontmoette Dejean Mozart. De prachtige composities die wij aan deze opdracht te danken hebben zijn Mozarts fluitkwartetten KV 285, KV 285a, KV258b, de twee fluitconcerten KV313, KV314 en het Andante voor fluit en orkest KV 315. Dat Dejean een fervent fluitist was weten we uit de diverse dwarsfluiten die in zijn nalatenschap werden gevonden.
De gracieuze, verfijnde en onweerstaanbaar charmante Fluitkwartetten nemen een vooraanstaande plaats in Mozarts onvergelijkbare kamermuziek. Deze lichte, luchtige muziek met zijn levendige contrasten en heerlijk lichte textuur wordt hier gespeeld door de solisten van het Rundfunk-Sinfonieorchester Berlijn. Mozart mocht dan misschien wel niet zo veel houden van de fluit, zijn muziek maakt geenszins tekenen van vermoeidheid zien in deze voorbeeldige werken die overlopen van jeugdig optimisme.
Het fluitkwartet in D K285 is een in concertante stijl met aantrekkelijke melodieën. De sublieme langzame beweging, een romantisch troubadourslied dat met slechts 35 maten vooruit wees naar het subliem langzaam deel uit het pianoconcert nr. 23 in A-majeur K.488, werd door de biograaf Alfred Einstein beschreven als ‘misschien wel de mooiste begeleide fluitmelodie ooit gecomponeerd’. Het eenvoudige, ongehinderde Fluitkwartet in G K 285A bevat een fijne wisselwerking van instrumenten, terwijl het Fluitkwartet in C K285b uit 1781-1782, een charmant thema met variaties en een bruisende finale heeft. Het speels Fluitkwartet K298 is een later werk dat misschien wel voor vrienden is gecomponeerd. Het bevat citaten van andere componisten die verweven zijn in de geestige partituur. In de derde beweging van dit Fluitkwartet vinden we één van de meest opvallende tempo- en karakterduidingen uit de geschiedenis van de muziek, “Rondieaoux: Allegretto grazioso, ma non troppo presto, però non troppo adagio. Così-così—con molto garbo ed espressione”. Het resultaat is weliswaar verbluffend en opwindend.
Ulf-Dieter Schaaff is sedert 1995 de eerste fluitist van het Rundfunk-Sinfonieorchester Berlin, een positie die hij combineert met een carrière als solist en met deze van een internationaal veel gevraagd leraar. Geboren in Düsseldorf studeerde hij bij Andreas Blau in Berlijn, bij Peter-Lukas Graf in Basel en bij de Hongaars-Duitse fluitist András Adorján in Keulen. András Adorján zelf studeerde o.a. bij de Zwitserse fluitist Aurèle Nicolet aan de Hochschule für Musik in Freiburg. Schaaff deed zijn eerste orkestervaring op in Bazel, Düsseldorf en in Mönchengladbach/Krefeld, en als solo fluitist van het Westfalense Sinfonieorchester Recklinghausen. Hij nam bij momenten ook de positie van solofluitist van de Berliner Philharmoniker over. Hij speelt hier schitterend samen zijn collega’s Philipp Beckert (viool), Andreas Willwohl (altviool) en Georg Boge (cello). Voor hun eerste opname voor Pentatone kozen zij voor een onconventionele zithouding, nl. met de viool en de fluit aan de buitenste flanken, om zo een nieuw ruimtelijk effect te creëren. Ze spelen deze kwartetten niet als een Concerto voor fluit en strijktrio, maar als volwaardige kamermuziek, gecomponeerd voor gelijkwaardige partners. Een ontzettend mooie cd. Warm aanbevolen.
Mozart Flute Quartets Ulf-Dieter Schaaff Philipp Beckert Andreas Willwohl Georg Boge cd Pentatone PTC 5186567
https://www.stretto.be/2017/04/16/mozart-fluitconcertos-en-kwartetten-dankzij-ferdinand-dejean/