De Koude Oorlog was het lijnrecht tegenover elkaar staan van het kapitalisme en het socialisme. De confrontatie was het heftigst tussen 1945 en 1989, maar de oorsprong van het conflict ging volgens Westad veel verder terug en de gevolgen zijn nog steeds voelbaar.

De Koude Oorlog, schrijft Westad, zorgde ervoor dat de wereld werd gedomineerd door twee supermachten die als uitgangspunt hadden dat alleen het eigen systeem goed was en dat van de ander per definitie heel slecht. Dit leidde tot een wapenwedloop waardoor we nu genoeg atoomwapens hebben om onze aarde meerdere keren volledig te vernietigen.

Net als de Amerikanen geloofden de sovjet leiders dat de ‘oude’ maatschappijen, gebaseerd op lokale identiteit, standsverschil en een sterke band met het verleden, volkomen achterhaald waren. De Koude Oorlog ging dan ook over de maatschappij van de toekomst. De keuze was beperkt: die van de Sovjet-Unie, waar de staatsmachine aan de verbetering van de mensheid werkte, of die van de Amerikanen met een gedecentraliseerde staatsmacht en boven alles individuele vrijheid. Tegen deze achtergrond werd het gevecht gevoerd, met als gevolg conflict na conflict en genadeloze leiders.

De keuzes die tijdens de Koude Oorlog werden gemaakt, vervolgt Westad, bepaalden en bepalen wereldwijd nog steeds de economie en het beleid van een land. In onze tijd zijn in veel gebieden etnische conflicten, sociale scheidslijnen en bedreigingen van het milieu het gevolg van de Koude Oorlog. Ook de overtuiging dat uitsluitend militair ingrijpen een afdoende oplossing is, stamt uit de Koude Oorlog. Met als gevolg de vernietiging van Irak en Afghanistan.

De Koude Oorlog was meer dan een conflict tussen twee supermachten. Het was een wereldwijde ideologische oorlog, met als inzet de maatschappij van de toekomst. Tegen deze achtergrond werd het gevecht wereldwijd gevoerd, iedereen moest partij kiezen. Op zijn hoogtepunt vormde de Koude Oorlog een internationaal systeem, in de zin dat alle toonaangevende wereldmachten hun buitenlandse beleid lieten bepalen door de relatie die ze ermee hadden.

Het boek plaatst de Koude Oorlog als een wereldwijd verschijnsel in een honderdjarig perspectief. Het begon in de jaren ‘90 van de 19de eeuw, met de eerste mondiale kapitalistische crisis, de radicalisering van de Europese arbeidersbeweging en de expansie van de Verenigde Staten en Rusland tot transcontinentale rijken. Het boek eindigt rond 1990, met de val van de Berlijnse Muur, de ineenstorting van de Sovjet-Unie en de uiteindelijke opkomst van de Verenigde Staten als echt soeverein wereldheerser.

Westads stelling is dat de Koude Oorlog voortkwam uit de wereldwijde transformaties aan het eind van de19de eeuw, en ten grave werd gedragen (sic) als gevolg van ontzagwekkend snelle veranderingen die zich circa honderd jaar later voltrokken. Niet alleen als ideologisch conflict, maar ook als internationaal systeem kon de Koude Oorlog daarom alleen worden begrepen in termen van een economische, maatschappelijke en politieke verandering die veel breder en dieper ging dan de gebeurtenissen die door de Koude Oorlog zelf teweeg werden gebracht.

Het kon worden opgevat als een stadium in de opkomst van Amerika als wereldmacht, schrijft Westad Het kon worden gezien als de (langzame) nederlaag van de linkervleugel van het socialisme, met name in zijn door Lenin voorgestane vorm. Het conflict kon worden afgeschilderd als een acute en gevaarlijke fase in internationale rivaliteiten die gevoed werd door de rampzalige gevolgen van twee wereldoorlogen, en vervolgens in de jaren zeventig en tachtig werd overvleugeld door nieuwe mondiale scheidslijnen’

Naast de sleutelrol die ideologieën speelden, vervolgt Westad, was technologie één van de hoofdredenen van de hardnekkigheid van de Koude Oorlog als internationaal systeem. De decennia na 1945 waren getuigen van de opbouw van kernwapenarsenalen die zo omvangrijk waren dat beide supermachten zich, om de toekomst veilig te stellen, aan het voorbereiden waren op de vernietiging van diezelfde wereld. De Koude Oorlog stond voor de entree op het wereldtoneel van de Verenigde Staten als opvolger van Groot-Brittannië.

Gedurende het grootste deel van de 20ste eeuw oefenden de Verenigde Staten een revolutionaire invloed uit op de wereldpolitiek en samenlevingen in andere landen. Dit geldt net zozeer voor de invloed van de VS op Europa (inclusief Groot-Brittannië) als voor die op Latijns-Amerika, Azië of Afrika.

De Koude Oorlog ging daarmee over de opkomst en bestendiging van de macht van Amerika. Maar er speelden ook andere zaken. Hij ging over de nederlaag, schrijft Westad, van de Sovjetvariant van het communisme en de overwinning, in Europa, van een vorm van democratische consensus die overal in de Europese Gemeenschap geïnstitutionaliseerd was geraakt. In China betekende de Koude Oorlog een politieke en maatschappelijke revolutie die door de Chinese Communistische Partij werd uitgevoerd. In Latijns-Amerika betekende hij de toenemende polarisatie van samenlevingen langs de Koude Oorlog getrokken ideologische scheidslijnen. Een onthullend boek met een breed perspectief, een nieuwe wereldgeschiedenis die aantoont hoe de wereld geworden is zoals hij nu is. Uitzonderlijk interessant en boeiend geschreven. Een aanrader.

Odd Arne Westad is hoogleraar VS-Azië Relaties aan Harvard University en geeft les op de Kennedy School of Government. Van zijn hand verschenen The Global Cold War (2005), dat de Bancroft Prize heeft gewonnen, en Decisive Encounters (2003), het standaardwerk over de Chinese burgeroorlog. Ook werkte hij mee aan de driedelige Cambridge History of the Cold War (2010). Recenter verscheen Restless Empire: China and the World since 1750 (2012).

Odd Arne Westad De Koude Oorlog Uitg. Het Spectrum 752 bladz. ISBN 9789000343638