Als u het mij vraagt zijn de vijf grootste meesterwerken van de pianoliteratuur, naast Busoni’s Fantasia Contrappuntistica, gecomponeerd in de vorm van variaties. Ik bedoel Bachs Goldberg-Variaties, Beethovens Diabelli variaties, Brahms´Händel-Variaties, Schumanns Sinfonischen Etüden en Regers te weinig bekende Bach-Variaties. Reger haalde het thema uit het duet “Seine Allmacht zu ergründen, wird sich kein Mensche finden” uit Bachs cantate “Auf Christi Himmelfahrt allein” BWV 128. Beethovens Diabelli Variaties uit 1819-1823 zijn een cyclus van extreem dramatische contrasten. Maniakaal, obsessioneel en extatisch. Beethoven combineerde in zijn meesterwerk, zonder twijfel samen met zijn Grosse Fuge, zijn opus magnum, oude en nieuwe componeer- en speeltechnieken. Hij koppelde in zijn ‘33 Veränderungen Über Einen Walzer Von A. Diabelli op. 120’, het strikt lineaire van de barokke fuga aan de verticale stijl van de klassieke sonatevorm met een gedreven, passioneel romantische expressie.

Gulda die net als Arturo Benedetti Michelangeli, een liefhebber was van snelle auto’s, verklankte onbevreesd consequent de steile en risicovolle uitdagingen rond Diabelli’s deuntje (niet meer dan een grupetto, twee keer dezelfde twee noten en een afsluitend, replicerend motiefje in de bas), tegen een tempo, zoals geen ander pianist dat kon of aandurfde. Qua dynamiek, forte, dan echt forte, piano, dan subtiel zijdezacht, staccato, dan bangelijk echt gearticuleerd, telkens tot de uiterste punten gegenereerd werden door de centrifugale of middelpuntvliedende kracht van de melodische en harmonische structuur van het onooglijk deuntje. De afbuigende reactiekracht van de piano op de roterende lichamen van de bijwijlen avantgardistische tot atonale variaties. En dit alles doordrongen van humor en ironie zoals in de parodie op Leporello’s aria Notte e giorno faticar uit Mozarts Don Giovanni (Var. 22), de parodie op een Cramer vingeroefening (var. 23), allusie op Bach (var. 24 en 32) en op Mozart (var. 33).

Gulda’s linkerhand was legendarisch. Zijn velociteit was grenzeloos, zijn soorten aanslagen waren uniek, zijn dramatisch, ik bedoel uitbeeldend, expressievermogen kende zijn gelijke niet. Maar, Gulda’s spel was nooit gemaniëreerd. Gulda was Gould niet. Gulda speelde vanuit een tomeloze, soevereine, muzikale kennis. Als groot liefhebber en kenner van Bach en Mozart, wier werk hij zijn leven lang heeft gespeeld, als componist en als jazzmuzikant, exploreerde Gulda de dynamische en ritmische uitersten van Beethovens meesterwerk, om tot de kern van de compositie te komen. Joachim Kaiser (°1928), dé specialist van pianomuziek en van pianisten en auteur van o.a. ‘Beethovens zweiunddreißig Klaviersonaten und ihre Interpreten’, schreef al in de jaren ’60, “Gulda speelt de welsprekendste, natuurlijkste, overtuigendste en meest pure Beethoven van dit decennium.” Aan het eind van dat decennium werd deze opname, een standaard en dat is zo gebleven. Kaiser had meer dan gelijk.

Als congeniale, artistieke partner ving de legendarische MPS-oprichter en klankpurist Hans Georg Brunner-Schwer, in 1970, Gulda’s radicale pianodramaturgie op door in de MPS Tonstudio in Villingen (Zwarte Woud), de microfoons direct over de snaren van de piano te plaatsen. Het resultaat was een directe, bijna plastisch tastbare klank. De unieke sound van deze opname, zo diep verweven met Gulda’s unieke interpretatie, was de essentie van sonore reproduceerbaarheid. In de in audiofiele verwerking van analoge banden gespecialiseerde MSM Studio in München, heeft mastering ingenieur Christoph Stickel nu de bijna 46 oude analoge mastertape van opname ingenieur Hans Georg Brunner-Schwer, geremastered, en uiterst voorzichtig van verouderingsverschijnselen gereinigd. Dat dit alles nu op cd te beluisteren is, is meer dan een godsgeschenk. Dit is de perfectie. U weze wel gewaarschuwd, na deze opname beluisterd te hebben, zal uw relatie tot wat piano spelen eigenlijk wel is of kan zijn, fundamenteel veranderd zijn. Niet uitstellen.

Gulda  Ludwig van Beethoven Diabelli-Variationen CD  MPS  0300/723MSW