In ‘De Kozakkentuin’ beschrijft Jan Brokken de bijzondere vriendschap tussen Alexander von Wrangel en Fjodor Michajlovitsj Dostojevski ten tijde van de turbulente gebeurtenissen in het Rusland van de tweede helft van de negentiende eeuw.
In 1849 werd schrijver Dostojevski als lid van een groep “revolutionairen’ in Sint-Petersburg ter dood veroordeeld. Op de valreep kwam het bericht dat de executie niet doorging. Dostojevski werd als dwangarbeider naar Siberië gestuurd. De jonge, adellijke Alexander von Wrangel ziet de auteur voor het eerst als die al voor het vuurpeloton staat. Later leert hij hem kennen als hij zelf in Siberië officier van justitie is. Het leidt tot een hechte vriendschap die zijn gelukkigste periode kent in de tijd die ze doorbrengen in een buitenverblijf genaamd De Kozakkentuin. Door de ogen van ik-verteller Alexander krijgt de lezer een beeld van die vriendschap, de onmogelijke liefdesrelaties die beiden hebben, de wanhoop van Dostojevski over zijn verbanning, zijn pogingen gerehabiliteerd te worden, het ontstaan van enkele van zijn werken en het Rusland van de jaren 1850-1875
Naast de memoires en de brieven van Alexander von Wrangel maakte Brokken gebruik van de herinneringen van zijn jongere broer Nikolaj, die in 1927 in New York gepubliceerd werden, ‘The Memoirs of Baron N. Wrangel, 1847-1920, From Serfdom to Bolshevism’, en die een goed beeld geven van het leven van de familie Von Wrangel in de 2de helft van de 19de eeuw. Voor feitelijke informatie over F.M. Dostojevski en M.D. Isajeva raadpleegde hij de vijfdelige Dostojevski-biografie van Joseph Frank.
Van de brieven van Dostojevski verscheen bij uitgeverij Van Oorschot een selectie in het Nederlands, als elfde deel van de Verzamelde Werken van Dostojevski in de Russische Bibliotheek (1990). Theo Veenhof en Titia Bouma vertaalden de brieven, Karel van het Reve selecteerde en becommentarieerde ze. In de Van Oorschot-editie zijn vijf brieven van Dostojevski aan Alexander Jegorovitj von Wrangel opgenomen. In het Frans verschenen alle brieven van Dostojevski in drie delen bij uitgeverij Bartillat in Parijs: ‘Correspondance (1998), vertaald door Anne Coldefy-Faucard en voorbeeldig en uitputtend van noten voorzien.
Alexander overleefde Dostojevski vierendertig jaar. Hij stierf in 1881 op zestigjarige leeftijd aan een hersenbloeding, nadat hij op zijn knieën onder zijn bureau en onder een kast naar de dop van zijn pen had gezocht. In 1882 gaf Alexander Jegorovitj de brieven die hij van Fjodor Michajlovitsj had ontvangen aan een Dostojevski-specialist, in 1883 verschenen ze in een bundel van N.N. Strachov, maar drie belangrijke brieven ontbraken. Die kwamen later toch boven water en liggen thans in het Dostojevski Museum in Sint-Petersburg. Alexander gaf zijn memoires in 1912 in een kleine oplage en in eigen beheer in Sint-Petersburg uit.
De levensgeschiedenis van de familie von Wrangel werd door Brokken eerder beschreven in zijn “Baltische zielen”. De nazaten van de familie attendeerden Brokken op de vriendschap tussen Alexander en Dostojevski. Er bleek een verzameling documenten, memoires en brieven bewaard te zijn gebleven. Brokken verdiepte zich in dit rijke archief en schreef een boek over deze vriendschap, die bijna een kwart eeuw heeft geduurd. Met grote verbeeldingskracht reconstrueerde Brokken de wereld waarin beide jongemannen leefden, werkten en beminden.
Brokken (°1949), de auteur van talrijke romans, reisboeken en literaire non-fictiewerken, schreef hier opnieuw een kleurrijk, meeslepend en grondig gedocumenteerd boek dat zich het best laat omschrijven als een documentaire roman, uitvoerig gestoffeerd, deskundig onderbouwd, bijzonder interessant. Een absolute must! Zeker lezen.
Jan Brokken De Kozakkentuin 320 bladz. Uitg. Atlas/Contact ISBN 9789045030173