Sideron en Cupido waren twee kinderen die rond hun zevende in dienst traden van stadhouder Willem V. Dat bleven ze tot hun dood, en ze zagen diens zoon, de latere koning Willem I, en kleinzoon Willem II, voor een deel opgroeien en volwassen worden.

Al sinds de veertiende eeuw was het gebruik om zwarte kinderen cadeau te doen aan Noord-Europese vorsten. De zwarte bedienden van de familie Van Oranje staan op vele schilderijen naast de stadhouders, prinsen en prinsessen afgebeeld, maar over de levens van deze mensen is maar weinig bekend.

Over het leven van Nederlandse koningen, koninginnen, stadhouders, prinsen en prinsessen hebben historici al in ruime mate gepubliceerd. Maar, er is nauwelijks geschreven over de wereld van de bedienden, terwijl zij, in de 18de eeuw, een belangrijk deel van de beroepsbevolking uitmaakten. Nog summierder is de aandacht voor zwarte ‘domestiquen’. Eind 2013 kreeg de auteur toestemming van Zijne Koninklijke Hoogheid Willem-Alexander om onderzoek te doen naar de zwarte bedienden van stadhouder Willem V en kon beginnen met de speurtocht naar de individuele levens van Cupido en Sideron.

Kunsthistorica Esther Schreuder verdiepte zich jarenlang in Cupido en Sideron. Niet alleen wist zij te achterhalen waar de jongens vandaan kwamen, maar zij beschrijft ook in geuren en kleuren hoe hun levens aan het hof verliepen. Op basis van uitgebreid archiefonderzoek weet zij de wereld achter de schermen van de familie Van Oranje tot leven te brengen. Het is een fascinerende wereld vol ingewikkelde machtsverhoudingen, intriges en dubbele agenda’s.

In de jaren zestig van de achttiende eeuw werden twee zwarte kinderen, Cupido en Sideron, aan de toekomstige stadhouder Willem V geschonken, waarschijnlijk door de West-Indische Compagnie. De zevenjarige Sideron kwam uit het door droogte en hongersnood geteisterde Curaçao, de even oude Cupido van de kust van Guinea, in Afrika. De kinderen kwamen terecht in een wereld van grote luxe en overvloed en wisten zich in de jaren die volgden op te werken tot kamerdienaar aan het hof van de stadhouder en zijn vrouw. Tijdens de Franse Revolutie vluchtten ze met het paar en een klein deel van de hofhouding naar Engeland. Hun nakomelingen zwermden uit over Nederland.

In haar boek beschrijft Schreuder grotendeels chronologisch het leven van de twee jongens en later mannen aan de hand van de documenten. Van hun jonge jaren zijn naast documenten vooral kunstwerken teruggevonden. Naarmate ze ouder werden, zijn er meer gegevens omdat ze meer verantwoordelijkheden kregen en stegen in de hiërarchie. Hierdoor werd er naarmate de jaren vorderden meer bekend over hoe ze behandeld werden, hoe ze betaald werden en waar ze werden ondergebracht. Maar ook hoe hun dagen eruitzagen, wie ze ontmoetten, wat hun sterktes en zwaktes waren en wat ze deden.

De publicatie van dit boek valt samen met een tentoonstelling over de levens van Cupido en Sideron in het Haags Historisch Museum. Met de nieuwe tentoonstelling ‘Afrikaanse bedienden aan het Haagse hof’ vertelt het Haags Historisch Museum van 21 september 2017 t/m 28 januari 2018 het levensverhaal van Willem Frederik Cupido, Guan Anthony Sideron en andere van oorsprong Afrikaanse bedienden, die in de achttiende eeuw in slavernij aan Europese hoven werden geschonken. Hiermee brengt het museum een tot nog toe weinig bekend aspect van de Nederlandse geschiedenis naar voren. Daar waar tentoonstellingen over het hofleven vaak voorbij gaan aan bedienden en al helemaal aan die met een niet-Europese achtergrond, licht het Haags Historisch Museum hen nu juist uit.

Directe aanleiding voor de tentoonstelling was een schilderij van Hendrik Pothoven (1781) uit de collectie van het Haags Historisch Museum. In het gevolg van stadhouder Willem V zijn hierop de bedienden Cupido en Sideron te zien, die op 7-jarige leeftijd vanuit Guinee en Curaçao aankwamen in Den Haag. Kleine jongetjes zonder familie, ver van hun geboortegrond en overgeleverd aan onbekende volwassenen. Wie waren zij? Hoe zagen hun levens aan het hof eruit, waren ze tot slaaf gemaakte bedienden of vrije werknemers?

De tentoonstelling plaatst het levensverhaal van Cupido, Sideron en andere van oorsprong Afrikaanse bedienden in het licht van veranderende denkbeelden over huidskleur en slavenopstanden in de koloniën. Enkele topstukken in de tentoonstelling zijn de buste van een Afrikaanse bediende uit de Britse Royal Collection, bijzondere documenten uit het Koninklijk Huisarchief en de installatie die de Curaçaose kunstenaar Tirzo Martha (1965) speciaal voor deze tentoonstelling maakte. De expositie sluit af met een verrassend perspectief: aan de hand van de stamboom van Cupido is het museum op zoek gegaan naar Nederlandse nakomelingen tot in het heden. Wie zijn zij en wat vinden zij van het verhaal van hun verre voorvader? Bij de totstandkoming van de tentoonstelling heeft het museum verschillende organisaties geraadpleegd, waaronder partners uit het Netwerk Erfgoed Haagse Migranten, NiNSee en Stichting Passado Presente.

In de Inleiding van deel 1, Afrikaanse kinderen als cadeautjes, Deel II Van créat de manège naar valet de chambre, Deel III Vluchten voor vrijheid, gelijkheid en broederschap, De vlucht uit de Republiek, Cupido op de vlucht in het Duitse gebied, Sideron in Groot-Brittannië, De dood van Sideron en Cupido en Cupido’s nakomelingen. Een schattig onderwerp dat weliswaar gemengde gevoelens oproept en dat zowel aantrekkelijk als bedenkelijk is. In elk geval, een belangrijke bijdrage tot kennis en beter begrip van een te weinig besproken aspect van de geschiedenis. Een heuse aanrader.

Esther Schreuder Cupido en Sideron Twee Moren aan het hof van Oranje 256 bladz. Uitg. Balans ISBN 9789460035081