César Franck, “Pieces pour harmonium”, door Doris Bertschinger op accordeon, op het label Neos. | Stretto – Magazine voor kunst, geschiedenis, filosofie, literatuur en muziek.

Tussen 1858 en 1866, had César Franck een “Offertoire” en “5 Pièces” voor harmonium gecomponeerd, daarna nog 44 andere “Petits Pièces” voor orgel of harmonium. Meer dan twee decennia volgden, voor hij in het laatste jaar van zijn leven, aan een project voor harmonium begon, dat alleen door zijn overlijden onvoltooid bleef, een cyclus van harmoniumstukken bestaande uit 12 suites van zeven stukken in alle 12 toonaarden. De postume publicatie in 1892, van de onvoltooide cyclus van 59 stukken, kreeg als titel, “L’Organiste, Pièces pour Orgue-Harmonium par Cesar Franck”.In 1859 werd César Franck (1822-1890) organist van de nieuwe Église Sainte-Clotilde, de eerste neogotische kerk van Frankrijk, waar hij op 1 december één van de mooiste instrumenten van de orgelbouwer Aristide Cavaillé-Coll inwijdde. Franck bleef daar organist tot aan zijn overlijden. In februari 1872 begon hij als docent orgel aan het Conservatorium in Parijs als opvolger van François Benoist. Hoewel de meeste van zijn werken ten tijde van hun compositie weinig aandacht kregen, had César Franck succes met zijn orkestraal meesterwerk, “Le Chasseur maudit”. Gecomponeerd in oktober 1882 en uitgevoerd op een concert van de Société nationale de musique, in maart van het volgend jaar.Het harmonium werd net als het accordeon, ontwikkeld door Gabriel-Joseph Grenié (1756/1757-1837). De naam harmonium werd ingevoerd door de Fransman Alexandre Debain (1809-1877), die in 1840, voor het eerst een dergelijk klavierinstrument maakte. Wat Aristide Cavaillé-Coll voor het orgel betekende, was Debain voor het harmonium. In 1831 bouwde hij ook het eerste complete accordeon, wat de uitvoering van muziek voor harmonium op accordeon, legitimeert. Een van de eerste modellen van Debian vond zijn weg naar Italië, waar in 1863 Paolo Soprani, een exacte kopie bouwde. Dit was het begin van de legendarische, Italiaanse accordeon-industrie, o.a. Brandoni & Sons, Mantovanelli, Scandalli en Mengascini, in Castelfidardo in de provincie Ancona (regio Marche).César Franck componeerde voor harmonium, in navolging van Hector Berlioz (3 pièces pour orgue mélodium) (1844), Camille Saint-Saëns (3 morceaux pour harmonium op.1 (1852) en 6 Duos pour harmonium et piano op. 8) (1857) en Georges Bizet (3 esquisses musicales) (1858), een Offertoire en mi bémol (1861), Cinq Pièces pour harmonium (1864), een Offertoire sur un Noël Breton (1867), Quasi Marcia opus 22 (1868), Petit Offertoire (1885), en Prélude, Fugue, Variation voor harmonium en piano (1873).In zijn laatste levensjaar 1890, componeerde hij in dezelfde periode dat hij aan zijn ‘Trois Chorals pour orgue’ werkte, relatief eenvoudige harmoniumstukken, bedoeld voor een publicatiereeks met als titel op het eerste manuscript, ‘Pièces pour harmonium’. Op de dag van zijn overlijden, op 8 november, 1890, bleken 8 series van elk zeven harmoniumstukken gereed, terwijl van een andere serie, slechts vijf stukken gereed waren. Al in het daaropvolgend jaar werden deze composities, in totaal 68, onder de enigszins verwarring wekkende titel, ‘l’Organiste’, uitgegeven. Franck componeerde zijn harmoniumstukjes op verzoek van de Parijse uitgever Wilhelm Enoch, (de zoon van de oprichter, Carl Enoch), nadat hij bedlegerig was ten gevolge van een aanrijding door een paardenbus. Op de bundel “L’Organiste”, zou later een vervolg verschijnen (L’Organiste volume 2), maar deze bundel was niet door Franck samengesteld. Bovendien ging het bij deze vervolgbundel niet om muziek voor harmonium, maar om werken voor orgel met pedaal.Franck rangschikte zijn stukjes zodanig, dat ze als Magnificat-versetten konden worden gebruikt tijdens de Vespers. Een versett of versetto was een korte, meestal op het orgel gespeelde compositie. In liturgische stukken zoals psalmen of het Magnificat, werd het afwisselend uitgevoerd met gezongen verzen. Versetten gingen in de muziekgeschiedenis terug tot het begin van de 15e eeuw, maar bereikte hun hoogtepunt van de 16^de – tot de 18^de eeuw. Oorspronkelijk was het meestal een fugatische cantus firmus-gebonden koraalbewerking van een vers. De componisten die versetten voor orgel schreven waren o.a. Antonio Valente, Domenico Zipoli, Georg Muffat (72 verzen waaronder 12 toccata’s), Franz Xaver Murschhauser, Wolfgang Amadeus Mozart (twee kleine fuga’s of versettes, KV 154a), maar ook 19^de eeuwse, vooral Franse, componisten, zoals Guillaume Lasceux, Louis Lefébure-Wély, Léon Boëllmann en César Franck.“In mijn interpretatie is het belangrijk voor mij om de gemeenschappelijke kenmerken en overeenkomsten van het harmonium en de accordeon te respecteren, maar ook de verschillen tussen de twee instrumenten. Al tijdens mijn studie werd ik geïnspireerd door de ‘Pièces pour harmonium’, zoals Franck ze zelf noemde, en hun interpretatie op accordeon. Met deze opname wil ik zowel het werk van César Franck als de klassieke accordeon en zijn mogelijkheden bekend maken bij een breed publiek.” (Doris Bertschinger).De Zwitserse accordeoniste, Doris Bertschinger, treedt zowel op als soliste en als kamermuziekpartner, met ensembles en orkesten of als repetitor voor koren. Daarnaast werkt ze mee aan muziektheaterproducties, musicals en projecten met hedendaagse en experimentele muziek. Haar repertoire omvat originele werken voor accordeon en bewerkingen van klaviermuziek uit verschillende tijdperken. Na het behalen van de middelbare school en de accordeonlerarenopleiding bij Yolanda Schibli Zimmermann aan het Winterthur Conservatorium (vandaag: Zurich University of the Arts), studeerde Doris Bertschinger aan de State University of Music Trossingen bij Hugo Noth. Verdere studies brachten haar naar Florence, waar ze les kreeg van Ivano Battiston, en naar tal van masterclasses bij o.a. Joseph Macerollo, Ivan Koval, Stefan Hussong en Egbert Spelde.Tracklist: